Ερμηνεία των Ψαλμών (Εισαγωγή-Ψαλμός 1ος) Μέρος γ΄

Του π. Αθανασίου Μυτηλιναίου

Εἰσαγωγή στό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν
Ψαλμός 1ος

Ἀκόμη κάνει ἐντύπωση ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός ἀναφέρθηκε στό Ψαλτήρι ὀνομαστικά. Ὄχι μόνο χρησιμοποίησε χωρία ἀπό τό Ψαλτήρι, ἀλλά ἀναφέρθηκε καί στό ὄνομά του, ὅταν εἶπε «γιά μένα γράφει ὁ Νόμος, οἱ Ψαλμοί καί οἱ Προφῆτες». Καί ὁλόκληρη τήν Παλαιά Διαθήκη ὁ Χριστός τή χώρισε σέ τρία τμήματα: πρῶτα στόν Νόμο –πού εἶναι τά πέντε πρῶτα βιβλία, δηλαδή ἡ Πεντάτευχος– μετά στούς Προφῆτες –πού μ’ αὐτή τή λέξη ἐννοοῦσε ὅλους τούς Προφῆτες– καί τέλος στό Ψαλτήρι, πού τό ξεχωρίζει. Βέβαια κάτω ἀπό τό θέμα Ψαλτήρι, σέ μιά εὐρεῖα ἔννοια, θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι εἶναι τά ποιητικά βιβλία, ὅπως ἡ Σοφία Σολομῶντος, ὁ Ἐκκλησιαστής, καί λοιπά· ὡστόσο Ψαλτήρι, σέ τελευταία ἀνάλυση, εἶναι τό βιβλίο
τῶν Ψαλμῶν. Καί ὁ Χριστός τό χρησιμοποίησε εἰδικά μέ τήν ὀνομασία του, ὅτι δηλαδή τό Ψαλτήρι μαρτυρεῖ γι’ Αὐτόν. «Διαβάστε τό Ψαλτήρι, λέει, καί θά βρεῖτε ὅτι μιλάει γιά μένα».
Ἀκόμη, σᾶς εἶπα προηγουμένως ὅτι κάθε ἀνθρώπινη ψυχή αἰσθάνεται τήν ἀνάγκη νά καταφύγει στό Ψαλτήρι, γιατί ἐκεῖ βρίσκει τόν ἑαυτό της· ἀλλά καί κάθε ψυχολογική κατάσταση ἀντικατοπτρίζεται,  ἤ μᾶλλον κάθε Ψαλμός μπορεῖ νά ἀνταποκριθεῖ σέ μιά ψυχολογική κατάσταση. Τί γίνεται ὅμως τώρα ἐδῶ; Ἐκεῖνος πού διαβάζει τό Ψαλτήρι, σέ ὅποια ψυχολογική κατάσταση καί νά βρίσκεται, ταυτίζει τόν ἑαυτό του μέ τόν Συγγραφέα, μέ τόν Ψαλμωδό, καί σιγά - σιγά οἰκειοποιεῖται τόν Ψαλμό, τόν κάνει δικό του, καί τόν προσφέρει πρός τόν Θεό. Ὅπως λοιπόν ἀρχικά ἐκεῖνος πού ἔγραψε τόν Ψαλμό, ὁ Δαβίδ, εὐαρέστησε στόν Θεό μέ τά λόγια αὐτά, ἔτσι καί ὁ πιστός, κατ’ ἐπέκταση –ἀφοῦ ἔχει κάνει δικό του τόν Ψαλμό, ἔγινε κτῆμα του, ἀνταποκρίνεται στήν ψυχολογική ἤ στήν ἠθική του κατάσταση– εὐαρεστεῖ κι αὐτός τόν Θεό, γιατί προσεύχεται ὅπως πρέπει.
Καί ἀκόμη κάτι ἄλλο. Ὁ μέγας Ἀθανάσιος λέει ὅτι σιγά - σιγά ὁ πιστός πού διαβάζει τό Ψαλτήρι προσαρμόζει τήν ψυχή του στήν ψυχολογία, τήν ἠθική καί τήν πνευματικότητα τῶν Ψαλμῶν, καί ἔτσι φθάνει νά μοιάσει μέ τούς συγγραφεῖς τῶν Ψαλμῶν, μέ τούς Ψαλμωδούς, ἤ μέ τόν Ψαλμωδό, δηλαδή νά γίνει ἅγιος. Γι’ αὐτό, πραγματικά, στή λατρεία τῶν Ἑβραίων τό Ψαλτήρι ἦταν σέ μεγάλη χρήση.
Εἶναι γνωστό ὅτι οἱ Ψαλμοί εἶχαν ποικίλη χρήση. Ἄλλοι Ψαλμοί λέγονταν τό πρωί, ἄλλοι τό μεσημέρι, ἄλλοι τό ἀπόγευμα, στίς διάφορες θυσίες καί σέ ποικίλες γιορτές. Ὅταν, γιά παράδειγμα, ἔρχονταν οἱ Ἑβραῖοι ἀπό τήν ἔξω χώρα, ἀπό τίς ἐπαρχίες, νά προσκυνήσουν κατά τή γιορτή τοῦ Πάσχα ἤ τῆς Πεντηκοστῆς, τότε στόν δρόμο, ὅταν ἔβλεπαν ἀπό μακριά τά Ἱεροσόλυμα, ἔψελναν ὁρισμένους Ψαλμούς, καί εἶναι αὐτοί πού λέγονται Ἀναβαθμοί. Κατά μία ἑρμηνεία, ψάλλονταν ὅταν οἱ προσκυνητές ἀνέβαιναν στά Ἱεροσόλυμα. Ἄλλοι Ψαλμοί ἦταν τῆς μετανοίας, καί οὕτω καθ’ ἑξῆς. Στή Λατρεία, ἀλλά καί στήν προσωπική χρήση, οἱ Ψαλμοί ἦταν πάντα στήν ἡμερήσια διάταξη. Ἦταν, θά λέγαμε, τό βιβλίο τῶν προσευχῶν κάθε Ἑβραίου, καί αὐτῆς τῆς ἐπίσημης Λατρείας.
Ἐπειδή δέ τό Ψαλτήρι εἶναι τόσο σπουδαῖο καί τόσο βαθύ, χρησιμοποιήθηκε καί στή χριστιανική Λατρεία. Εἶναι γνωστό ὅτι οἱ θυσίες, ὁ τελετουργικός Νόμος, ἔχει καταργηθεῖ, ἀλλά ὄχι καί τό Ψαλτήρι. Σήμερα δέν θυσιάζουμε ζῶα, οὔτε κάνουμε ὅ,τι λέει ὁ παλαιός Νόμος, ὁ τελετουργικός, πού τόν συναντᾶμε στό βιβλίο τῆς Ἐξόδου, στό Λευιτικό, στούς Ἀριθμούς. Ἐκεῖ γράφει διάφορα στοιχεῖα γιά τό πῶς θά γίνονται οἱ θυσίες κατά τή Λατρεία τοῦ Θεοῦ, ὅπως μέ τό θυμίαμα, μέ τήν ἀναίμακτη θυσία, τήν αἱματηρή θυσία, τό πλύσιμο χεριῶν, ποδιῶν, καί λοιπά καί λοιπά. Τέτοια πράγματα δέν ἔχουμε. Ἔχει καταργηθεῖ ὁ τελετουργικός Νόμος, γιατί ἀπέβλεπε στή θυσία τοῦ Χριστοῦ, καί ἐφόσον ἦρθε τό πρωτότυπο, ἡ σκιά δέν χρειάζεται.
Δέν θέλουμε τώρα φῶς, γιά παράδειγμα, εἴτε καμμένη εἶναι ἡ ἀσφάλεια, εἴτε ὄχι, ἄν ἔχουμε τόν ἥλιο· δέν μᾶς ἐνδιαφέρει πιά νά ἔχουμε ἠλεκτρικό. Ἔτσι κι ἐδῶ· ἦλθε τό πρωτότυπο, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, καί δέν ἔχουμε ἀνάγκη πλέον ἀπό τόν σκιώδη τελετουργικό Νόμο. Ἀλλά τό Ψαλτήρι ἔχει παραμείνει. Γιατί;
Ὑπάρχει ἕνας στίχος πού λέει: «Ἔλεον θέλω καὶ οὐ θυσίαν». Ἤ, ὅπως λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, πού τό παίρνει ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη: «ὁ καρπός τῶν χειλέων εἶναι ἀνώτερος ἀπό τή θυσία». Καί ξέρετε ποιός εἶναι ὁ καρπός τῶν χειλέων; Εἶναι τό νά ψάλλεις, νά προσεύχεσαι· καί αὐτό εἶναι μιά θυσία λογική, μιά θυσία τῶν χειλέων, μιά θυσία τῆς καρδιᾶς. Καί ἐφόσον στήν Καινή Διαθήκη δέν ἔχουμε πλέον τήν παλαιά θυσία, ἔχουμε νέου τύπου θυσίες, τή θυσία τῶν χειλέων, τή θυσία τῆς καρδιᾶς, ἔχουμε δηλαδή τό Ψαλτήρι, πού προσαρμόζεται σ’αὐτή τή μορφή θυσίας.
Ἔτσι λοιπόν εἶναι τό μόνο βιβλίο πού περνάει στήν καθημερινή χρήση τῆς χριστιανικῆς Λατρείας καί ζωῆς. Δέν ὑπάρχει Ἀκολουθία, ἀπό τίς ὀκτώ Ἀκολουθίες τοῦ εἰκοσιτετραώρου, καθώς καί ἡ Θεία Λειτουργία –πού βέβαια δέν εἶναι Ἀκολουθία– πού νά μήν περιέχει μέσα τουλάχιστον ἕναν ἤ τρεῖς Ψαλμούς.
Θά πάρω τίς πιό μικρές Ἀκολουθίες, πού εἶναι οἱ Ὧρες: ἡ Πρώτη, Τρίτη, Ἕκτη καί Ἐνάτη. Θά ξέρετε ὅτι ἡ κάθε Ὥρα περιέχει τρεῖς Ψαλμούς.
Τό Ἀπόδειπνο ἔχει ἐπίσης τρεῖς Ψαλμούς.
Ὁ Ὄρθρος ἔχει ἕξι Ψαλμούς –ὁ γνωστός μας Ἑξάψαλμος– καί χωριστά στίχους ἀπό τούς Ψαλμούς, πού τούς λέμε στούς Αἴνους. Βεβαίως οἱ Αἶνοι θά μποροῦσαν νά λέγονται ὁλόκληροι, καί ἔτσι λέγονταν καί ἔτσι εἶναι καταχωρημένοι, ἄσχετα ἄν ἐμεῖς κρατᾶμε ἕναν - δύο στίχους, τούς πρώτους - πρώτους, καί μετά μπαίνουμε ἀμέσως στά τροπάρια. Οἱ Ψαλμοί αὐτοί τῶν Αἴνων λέγονταν ὁλόκληροι. Ἄρα λοιπόν δέν εἶναι μόνο οἱ ἕξι Ψαλμοί στόν Ὄρθρο· εἶναι περισσότεροι.

(συνεχίζεται)



Διαβάστε τα προηγούμενα:
Μέρος β΄
Μέρος α΄

Απόσπασμα από το βιβλίο ‘’ΕΠΙΛΟΓΗ ΨΑΛΜΩΝ’’ Τόμος ά.
Της Ιεράς Μόνης Κομνηνείου, Κοιμήσεως θεοτόκου και Αγίου Δημητρίου.
Το βιβλίο περιέχει  απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του μακαριστού Γέροντα Π. Αθανασίου Μυτιληναίου.
Η ανάρτηση γίνεται με την ευλογία της Ιεράς Μονής.