Ερμηνεία των Ψαλμών (Ψαλμός 2ος) Μέρος γ΄

  Του π. Αθανασίου Μυτηλιναίου
Ὁμιλία 2η

Ψαλμός 2ος


Ἀκολουθεῖ «διάψαλμα». Αὐτό τό «διάψαλμα», πού λέει ἐδῶ, εἶναι ἕνας τεχνικός ὅρος καί ἀναφέρεται σέ πολλούς Ψαλμούς∙ θά τό συναντήσουμε πολλές φορές. Φυσικά, ὅταν ἔγραφε ὁ Δαβίδ αὐτόν τόν Ψαλμό, δέν ἔπιασε νά γράψει τή λέξη διάψαλμα. Εἶναι τεχνικός ὅρος καί ἀναφέρεται φυσικά στούς μουσικούς, στό τί θά ἔκαναν ἐδῶ. Θά σᾶς πῶ μόνο τρεῖς γνῶμες, πού εἶναι πάρα πολύ ὡραῖες. Ὁ Θεοδώρητος λέει ὅτι διάψαλμα σημαίνει «μέλους ἐναλλαγήν»· ἀλλάζει τό μέλος, ἀλλάζει ἡ μουσική, ἀλλάζει τό μέτρο, καί εἶναι κάτι πού τό συναντᾶμε πολλές φορές μέσα στά μουσικά κείμενα.
Ὁ μέγας Ἀθανάσιος λέει ὅτι τό διάψαλμα εἶναι νοήματος ἐναλλαγή, ἀλλάζει τό νόημα. Στόν προκείμενο Ψαλμό πραγματικά ἔχουμε ἐναλλαγή σκηνῆς, γιατί ἐδῶ σταματάει ἡ σκηνή στή γῆ καί ἀνοίγεται στόν Οὐρανό.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης ὅμως ἔχει κάτι ὑπέροχο. Θά προτιμοῦσα νά κρατήσουμε τό τρίτο, ὄχι γιατί τά δύο πρῶτα πραγματικά δέν ἔχουν ἀξία, ἀλλά αὐτό ἔχει μία βαθύτερη καί πνευματικότερη ἔννοια. Τό διάψαλμα, λέει, εἶναι «ἀνάπαυλα πρὸς μηρυκασμὸν τῶν νοημάτων», ἀνάπαυλα γιά νά ξανασκεφτοῦμε τά νοήματα! Σ’ αὐτό θά μείνουμε.
Ξέρετε ὅτι τά μηρυκαστικά ζῶα –τά πρόβατα, οἱ κατσίκες, οἱ καμῆλες, ὅλα αὐτά εἶναι μηρυκαστικά– ἁρπάζουν γρήγορα - γρήγορα τήν τροφή τους, τήν τρῶνε γρήγορα - γρήγορα, τή μαζεύουν στό πρῶτο στομάχι τους, καί μετά μέ τήν ἡσυχία τους κάθονται καί μηρυκάζουν, ξαναμασοῦν, καί ἀπολαμβάνουν ἐκεῖνο πού ἔφαγαν βιαστικά.
Ἐδῶ λοιπόν μπαίνει μία λειτουργική σιωπή.
Αὐτή ἡ λειτουργική σιωπή ὑπάρχει καί μέσα στή Θεία Λειτουργία, πού ὅμως τεχνικά δέν τήν τηροῦμε. Ξέρετε πόσα σημεῖα λειτουργικῆς σιωπῆς ἔχουμε μέσα ἐκεῖ, στή Θεία Λειτουργία; Πρῶτα - πρῶτα, πρίν ἀρχίσει, στό τέλος τοῦ Ὄρθρου, λέμε ἕνα ἀπολυτίκιο. Ἄν εἶναι Κυριακή, λέμε τό γνωστό «Σήμερον σωτηρία τῷ κόσμῳ γέγονεν...»· ἄν ὅμως εἶναι καθημερινή, ἔχουμε τό ἀπολυτίκιο τοῦ Ἁγίου τῆς ἡμέρας. Δέν προλαβαίνει νά τελειώσει ὁ ψάλτης, συναπτά θά ἔλεγα, ἁλυσσιδωτά, κι ἀμέσως ἀκοῦτε τόν ἱερέα: «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρὸς...» καί τά λοιπά. Δέν μένει κανένα χρονικό διάστημα, τόσο, πού πάρα πολλοί ἄνθρωποι νομίζουν ὅτι εἶναι μία συνέχεια. Ἐκεῖ ὅμως πρέπει νά γίνει γιά μερικά δευτερόλεπτα μία σιωπή. Ὅταν τελειώσει τό ἀπολυτίκιο, ὁ ἱερέας πρέπει νά κρατάει τό εὐαγγέλιο καί νά περιμένει λίγο. Ἄν τό ἔχετε προσέξει, προσπαθῶ νά τό κάνω αὐτό, δηλαδή νά ἔχουμε μερικές στιγμές σιωπῆς.
Ὅπως ἀκριβῶς εἶναι μέσα σ’ ἕνα μουσικό κομμάτι, μέσα σέ μία συναυλία, πού ἔχουμε τά φόρτε, ἔχουμε τά πιανίσιμα, ἔτσι ἔχουμε καί τή σιωπή καί ὅλα ἔχουν τήν ἀπόλυτα σωστή τους θέση. Μάλιστα ἡ σιωπή ὑποβάλλει ἐξ ἴσου, ὅπως θά ὑπέβαλλε ἴσως ἕνα φόρτε ἤ ἕνα πιανίσιμο μέσα στή μουσική. Τό φόρτε εἶναι τό δυνατό, τό ὑψηλό· τό πιανίσιμο εἶναι τό χαμηλό, τό μαλακό. Ἔτσι πρέπει νά γίνει καί στή Θεία Λειτουργία μία σιωπή· μπαίνουμε σ’ ἕνα Μυστήριο.
Ἕνα ἄλλο σημεῖο σιωπῆς, πού σημειώνει ὁ ἀείμνηστος πατήρ Γερβάσιος Παρασκευόπουλος στή Λειτουργική του Ἐπιστασία, εἶναι τό ἑξῆς. Ἀνάμεσα στόν ἱερέα, τόν διάκονο καί τόν λαό γίνεται ἕνας διάλογος: «Ἄνω σχῶμεν τὰς καρδίας», «Ἔχομεν πρὸς τὸν Κύριον», «Εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ», «Ἄξιον καὶ δίκαιον». Αὐτός ὁ διάλογος εἶναι τό προοίμιο τῆς εὐχῆς τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς, τῆς μακρότατης αὐτῆς εὐχῆς, πού εἶναι χωρισμένη σέ εἴκοσι ἑπτά διαλογικά κομμάτια. Ἕνα κομμάτι ἀπό τά εἴκοσι ἑπτά εἶναι καί τό Ἀμήν. Ὅταν θά πεῖ ὁ λαός «Ἄξιον καὶ δίκαιον», ἐκεῖ τελειώνει τό προοίμιο, καί μπαίνουμε στό κύριο θέμα τῆς εὐχῆς, στό πρῶτο κομμάτι της, γιατί ὅλο εἶναι εὐχή, «Ἄξιον καὶ δίκαιον σὲ ὑμνεῖν, σὲ εὐλογεῖν...» καί τά λοιπά. Ὅμως ἀνάμεσα στό «Ἄξιον καὶ δίκαιον» τοῦ λαοῦ καί τήν εὐχή πρέπει νά μεσολαβήσει γιά μερικές στιγμές μία λειτουργική σιωπή, ὥστε νά δημιουργηθεῖ ἕνα κλίμα περισυλλογῆς, δέους. Καί μετά, μέσα στή σιωπή τοῦ ναοῦ, νά ἀκουστεῖ ἡ φωνή τοῦ ἱερέως, «Ἄξιον καὶ δίκαιον...», σ’ ἕναν βαρύ τόνο, ὅτι πραγματικά εἶναι ἄξιο καί δίκαιο νά ὑμνεῖται τό Ἅγιο Ὄνομά Του.
Ἔτσι κι ἐσεῖς σήμερα τώρα ἐδῶ, μέ τόν Ψαλμό αὐτόν, πού μέσα σέ μία ὥρα ἀναλύσαμε –πέρασε ἡ ὥρα, καί μόνο δύο στίχους εἴπαμε!– θά τόν ἁρπάξετε, ὅπως τά μηρυκαστικά ζωντανά ἁρπάζουν γρήγορα - γρήγορα τό χορτάρι, καί ὅταν θά πᾶτε στό σπίτι σας θά πρέπει νά γίνει ὁ μηρυκασμός. Θά ξαναπάρετε τό Ψαλτήρι, καί σιγά - σιγά θά βλέπετε τόν κάθε στίχο, θά σταματᾶτε καί θά τόν ἀπολαμβάνετε! Γιά νά μή σᾶς πῶ ὅτι αὐτός πρέπει νά εἶναι ὁ τρόπος μελέτης μας.
Μή φιλοδοξεῖτε νά βγάλετε πολλή ὕλη, νά διαβάσετε πολλά βιβλία. Διαβάστε λίγα βιβλία στή ζωή σας, ἀφοῦ θά διαβάσετε ὅμως πολύ. Θά μοῦ πεῖτε «Πῶς συμβιβάζεται νά διαβάζω πολύ, καί ταυτόχρονα νά διαβάσω λίγα βιβλία;». Αὐτός εἶναι ὁ τρόπος τοῦ μηρυκασμοῦ. Ἀκόμα, ὅταν διαβάζουμε, μποροῦμε ἤ νά καθόμαστε ἤ νά εἴμαστε ξαπλωμένοι· ὅπως θέλετε σταθεῖτε. Καί ἱερά βιβλία, ἄν θέλετε, ἐπιτρέπεται νά τά διαβάζετε καί ξαπλωμένοι∙ δέν πειράζει. Τό λέει ἡ Ἁγία Γραφή αὐτό, ὅτι μποροῦμε νά διαβάζουμε καί ξαπλωμένοι, καί μάλιστα τήν Ἁγία Γραφή. Ἴσως μιά ὑπερβολική εὐλάβεια θά ἀπαιτοῦσε –ὅπως τό ἔκαναν παλαιότεροι ἄνθρωποι– νά διαβάζουμε ὄρθιοι τήν Ἁγία Γραφή ἤ κάτω ἀπό προϋποθέσεις. Ὅταν λέει ὅμως ἡ ἴδια ἡ Ἁγία Γραφή ὅτι «καθεζόμενος, ἀνιστάμενος, κοιταζόμενος –ξαπλωμένος στήν κοίτη σου, στό κρεβάτι σου– νά μελετᾶς τόν λόγο τοῦ Θεοῦ εἰσερχόμενος, ἐξερχόμενος» καί τά λοιπά, σημαίνει ὅτι μποροῦμε νά διαβάζουμε τήν Ἁγία Γραφή στό λεωφορεῖο, στό κάθισμα, στό κρεβάτι, ὁπουδήποτε! Γι’ αὐτό καί τό βιβλίο αὐτό ἔχει μικρό σχῆμα, μεταφέρεται καί εὔκολα, γιά νά μποροῦμε νά διαβάζουμε τήν Ἁγία Γραφή ὁπουδήποτε.
Ὅταν λοιπόν διαβάζουμε ὁποιοδήποτε βιβλίο, ἐγώ θά σᾶς ἔλεγα τό ἴδιο καί γιά μυθιστόρημα ἀκόμα, ἄς διαβάζουμε ἕναν στίχο ἤ μιά μικρή περικοπή. Μή θέλουμε νά βγάλουμε γρήγορα - γρήγορα τό βιβλίο γιά νά δοῦμε τό τέλος τῆς ὑποθέσεως, ὅπως κάνουν μερικοί, ἀλλά νά διαβάσουμε ἕνα κομμάτι, νά κρατήσουμε τό βιβλίο λιγάκι, ἔτσι, γιά νά σκεφθοῦμε, νά ἀναπολήσουμε, νά μηρυκάσουμε αὐτά πού διαβάσαμε, νά προχωρήσουμε τίς σκέψεις μας πιό πέρα ἀπ’ αὐτά πού διαβάσαμε, νά μή μείνουμε μόνο στά νοήματα, ἀλλά καί στήν ὄμορφη λέξη· νά μείνουμε ἀκόμη καί στήν πρωτότυπη διατύπωση καί στήν εἰκόνα πού παρουσιάζεται. Αὐτό θά μᾶς κάνει σοφούς.
Αὐτή ἡ μελέτη, ἡ γόνιμη μελέτη, θά μᾶς κάνει νά μήν εἴμαστε τρύπια πιθάρια, ὅπως ὅταν θά διαβάζαμε γρήγορα, πού δέν μποροῦμε τίποτα νά κρατήσουμε. Στό τρύπιο πιθάρι ὅ,τι ὑγρό νά ρίξει κανείς, θά φύγει ἀπό κάτω· ἔτσι μοιάζουν ἐκεῖνοι πού διαβάζουν γρήγορα! Ἐκεῖνοι πού μηρυκάζουν ὅμως, μένει αὐτό πού διαβάζουν, περνάει στό δεύτερο στομάχι, μένει στή μνήμη, γίνεται κρίση, γίνεται γνώση, γίνεται βίωμα, γίνεται μόρφωμα.
Λέμε μορφωμένος ἄνθρωπος. Ξέρετε τί θά πεῖ μορφωμένος ἄνθρωπος; Μορφωμένος δέν εἶναι αὐτός πού ξέρει πολλά· αὐτός μπορεῖ νά εἶναι καί τρύπιο πιθάρι. Εἴδατε τί εἶπα; Εἴδατε τί σκαλωσιά χρησιμοποίησα; Τελευταῖο ἔβαλα τό μόρφωμα. Μόρφωμα θά πεῖ καλούπιασμα· διαμορφώνεται κανείς, γίνεται ἀκριβῶς ὅπως ἄν βάζαμε ζυμάρι μέσα σέ μιά φόρμα, τή βάζαμε στόν φοῦρνο καί μετά βγάζαμε τό ζυμάρι αὐτό πού θά εἶχε πάρει πλέον τό σχῆμα τῆς φόρμας. «Τεκνία μου, οὓς πάλιν ὠδίνω, ἄχρις οὗ μορφωθῇ Χριστὸς ἐν ὑμῖν!» λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στούς Γαλάτες. Δηλαδή, μέχρι νά μεταμορφωθεῖτε, νά γίνετε ἄλλοι Χριστοί! Αὐτή εἶναι ἡ μόρφωση, καί ἐπιτυγχάνεται μέ τόν μηρυκασμό, αὐτόν τόν τρόπο τῆς μελέτης. Εἶναι πολύ σπουδαῖος τρόπος, δοκιμᾶστε τον, καί θά πεισθεῖτε γιά τή σπουδαιότητά του.
«Διαῤῥήξωμεν τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν καὶ ἀποῤῥίψωμεν ἀφ’  ἡμῶν τὸν ζυγὸν αὐτῶν». Ἄς σπάσουμε τούς δεσμούς ὑποταγῆς σ’ αὐτούς –τόν Θεό καί τόν χριστόν Του– καί ἄς ἀποτεινάξουμε τόν ζυγό τους, λένε τά ἔθνη καί οἱ λαοί, οἱ ἄρχοντες καί οἱ βασιλεῖς. Προσέξατε ποιοί τό λένε αὐτό; Δέν τό λένε οἱ ἄρχοντες μόνο καί οἱ βασιλεῖς, ἀλλά καί τά ἔθνη καί οἱ λαοί, γιά νά μήν πεῖ κανείς ὅτι φταῖνε μόνο οἱ βασιλιάδες καί οἱ ἄρχοντες. Βέβαια, ὅταν λέει ἐδῶ βασιλεῖς, δέν εἶναι ἀποκλειστικά ὁ βασιλιάς, ἀλλά καί ὁ ἑκάστοτε ἄρχοντας, πού μπορεῖ νά εἶναι πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας, νά εἶναι πρόεδρος τοῦ Σοσιαλισμοῦ, νά εἶναι πρόεδρος τοῦ Κομμουνισμοῦ, νά εἶναι... ὅ,τι θέλετε. Μέ τή γενική ὀνομασία βασιλεύς ἐννοοῦμε τόν ἄρχοντα πού κυβερνᾶ κάθε φορά, καί ὄχι τόν συγκεκριμένο τίτλο.
Ἐδῶ, σάν μιά παρένθεση, θέλω νά ἐπισημάνω κάτι, πού τό ἔχω πεῖ καί ἄλλη φορά. Στόν Ἁγιασμό πού κάναμε φέτος στόν Ἅγιο Ἀχίλλιο, σ’ ἕνα σημεῖο τόνισα τή φωνή μου, γιατί ἴσως κάποιοι δίπλα μου, γύρω μου, παραπέρα, ἴσως θά ἤθελαν νά μετατρέψουν τό «νίκας τοῖς βασιλεῦσι» σέ «νίκας τοῖς εὐσεβέσι κατὰ βαρβάρων δωρούμενος». Αὐτό ὅμως δέν εἶναι σωστό. Ἐξ ἄλλου ἔχουμε καί ἐγκύκλιο ἀπό τή Σύνοδο, ὅτι δέν ἀλλάζει τίποτα. Δέν εἶναι δική μου ἑρμηνεία αὐτή· εἶναι τῆς Συνόδου. Ἄν ἀνοίξετε τό Ἡμερολόγιο τῆς Ἐκκλησίας, τό Τυπικό, τό γράφει ἐκεῖ στήν ἀρχή. Ἔτσι, μέ τή γενική ὀνομασία βασιλεύς, ἐννοοῦμε πάντοτε αὐτούς πού κυβερνοῦν.
Ἄρα λοιπόν νά μή λέμε ὅτι φταῖνε μόνο οἱ ἄρχοντες ἑνός λαοῦ. Νά, ἕνα παράδειγμα: Ἄς ποῦμε ὅτι μιά κυβέρνηση ἔκανε λάθη. Καί ξέρετε τί λέμε; ὅτι ἄν γίνουν πράγματα ἄσχημα, μιά πολεμική σύρραξη ἤ μιά ἐπανάσταση, οἱ κύριοι αὐτοί πού ἔκαναν τά λάθη θά μαζέψουν τά λεφτά τους –ἤδη τά ἔχουν μαζέψει καί τά ἔχουν βγάλει ἔξω– θά πάρουν καί τό ἀεροπλάνο καί θά φύγουν. Καί θά πληρώσουμε ἐμεῖς, ὁ λαός. Ἔτσι δέν λέει ὁ κόσμος πάντα; Ἔτσι λέμε. Καί θά πληρώσουμε ἐμεῖς, ὁ λαός! Κι ἔτσι γίνεται.
Λέμε λοιπόν ὅτι δέν φταίει ὁ λαός· φταῖνε οἱ ἄρχοντες. Γιά νά μήν ποῦμε ὅμως ὅτι φταῖνε οἱ ἄρχοντες καί ὄχι ὁ λαός, λέει ἐδῶ ἔθνη καί λαοί, ἄρχοντες καί βασιλεῖς. Καί κατά τόν λαό καί οἱ ἄρχοντές του, καί κατά τούς ἄρχοντες κι ὁ λαός! Κατά τούς παπάδες ὁ λαός, καί κατά τόν λαό οἱ παπάδες! Οἱ παπάδες ἀπό τόν λαό προέρχονται, καί ὁ λαός ἀπό τούς παπάδες διαμορφώνεται. Ἕνας κύκλος, ἀγαπητοί μου, εἶναι τό πράγμα. Ὁ λαός ἐκλέγει τούς ἄρχοντες, καί οἱ ἄρχοντες κυβερνοῦν τόν λαό πού τούς ἐξέλεξε. Εἶναι κύκλος τό πράγμα. Εἴδατε ἀκρίβεια τῆς Γραφῆς; Ἄρχοντες, βασιλεῖς, ἔθνη, λαοί. Φταῖνε ὅλοι. Κι ἄν γίνεται μιά καταστροφή, φταῖνε ὅλοι. Φταῖνε ὅλοι! Τό ὑπογραμμίζω αὐτό, γιατί τό ὑπογραμίζει ἡ Ἁγία Γραφή, καί μάλιστα μ’ αὐτόν τόν διπλό τρόπο, τόν φιλολογικό, πού ἀναφέραμε προηγουμένως.
Ἔτσι, ἐδῶ λένε ὅλοι, καί οἱ λαοί καί οἱ ἄρχοντες, «διαῤῥήξωμεν τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν». Τό «αὐτῶν» ἀναφέρεται στόν Θεό καί τόν χριστόν Του, τό ἴδιο καί στό «τὸν ζυγὸν αὐτῶν», εἶναι πάλι ὁ Θεός Πατήρ καί ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ἐνῶ τό ρῆμα «διαῤῥήξωμεν» ἀναφέρεται στούς ἄρχοντες καί τούς λαούς. Ἐδῶ δηλαδή βλέπουμε ὅτι πρῶτα εἶπαν «ἐμελέτησαν κενὰ», ἔχουμε δηλαδή ἀνταρσία, ἔχουμε ἐπαναστατικό κήρυγμα κατά τοῦ Θεοῦ! Εἶναι αὐτό πού κηρύσσουν μέ ἀθεϊστικά φυλλάδια, βιβλία, οἱ πάντες, καί ὁ δυτικός καί ὁ ἀνατολικός κόσμος. Εἶναι ἴδιος κόσμος· εἶναι ἴδιος ἀπέναντι στό θέμα τῆς πίστεως, εἴτε φανερά τό κάνει εἴτε κρυφά. Εἶναι ὁ ἴδιος κόσμος! εἶναι ἁπλά ὁ κόσμος.

(συνεχίζεται)


Απόσπασμα από το βιβλίο ‘’ΕΠΙΛΟΓΗ ΨΑΛΜΩΝ’’ Τόμος ά.
Της Ιεράς Μόνης Κομνηνείου, Κοιμήσεως θεοτόκου και Αγίου Δημητρίου.
Το βιβλίο περιέχει  απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του μακαριστού Γέροντα Π. Αθανασίου Μυτιληναίου.
Η ανάρτηση γίνεται με την ευλογία της Ιεράς Μονής.