Προβληματισμοί για τη σημερινή λειτουργική πραγματικότητα από τη σκοπιά του ιεροψάλτη

Κων/νος Μπουσδέκης, Συν-διευθυντής τοῦ Σχολείου Ψαλτικῆς,
μουσικολόγος, ὑποψήφιος διδάκτωρ βυζαντινολογίας τοῦ Freie Universität Berlin

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ ΠΑΤΕΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ:
ΣΤΟΝ ΑΠΟΗΧΟ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ: ΑΝΑΤΑΡΑΞΕΙΣ ΣΤΗ ΘΕΙΑ ΛΑΤΡΕIA

Ἀπό μικρῆς ἡλικίας καί ἐγώ ἀλλά καί πολλοί ἀπό τούς φίλους μου ψάλτες εἴχαμε τήν εὐλογία νά μᾶς σπρώξει ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ στό ἀναλόγιο. Μεγαλώσαμε καί ἀνδρωθήκαμε πάνω στό στασίδι.

Τριάντα χρόνια ἀδιάκοπης ἐνασχόλησης μέ τήν ψαλτική καί κατ’ ἐπέκταση μέ τίς ἱερές ἀκολουθίες, ἀπό μία θέση πού τά βλέπει καί τά ζεῖ ὅλα ἀπό πολύ κοντά.

Τά χρόνια αὐτά ἀσχοληθήκαμε καί μέ τή διδασκαλία τῆς ψαλτικῆς καί μάλιστα ἐπαγγελματικά, ἱδρύοντας μέ τόν παιδικό φίλο καί συνεργάτη μου Κωνσταντῖνο Φωτόπουλο τό «Σχολεῖον Ψαλτικῆς» στό Μαρούσι.

Εἶναι πάρα πολύ συνηθισμένο τό φαινόμενο, ὅταν ἔρχονται νέοι ὑποψήφιοι μαθητές τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς καί ἀφοῦ ἀρχίζουν νά συμμετέχουν πιό τακτικά καί ἀπό πιό νωρίς στίς ἀκολουθίες, νά μᾶς ἐκμυστηρεύονται ὅτι νιώθουν σάν νά μήν ἤξεραν σχεδόν τίποτα μέχρι τότε γιά αὐτές. Τά μαθήματα τῆς μουσικῆς σέ συνδυασμό μέ τήν τακτικότερη συμμετοχή στίς διάφορες ἀκολουθίες, τούς ἀποκαλύπτουν ἕναν καινούργιο κόσμο θά μπορούσαμε νά ποῦμε. Αὐτό συνήθως τούς ἐνθουσιάζει καί ἡ συμμετοχή τους ἔκτοτε ἀποκτᾶ μεγαλύτερο καί οὐσιαστικότερο ἐνδιαφέρον. Καί μιλᾶμε γιά ἀνθρώπους πού ἤδη ἐκκλησιάζονται, πολλοί ἀπ’ αὐτούς μάλιστα γιά ἀρκετά χρόνια.

Τό δεύτερο πού συνήθως μ[ας μεταφέρουν εἶναι πράγματα καί καταστάσεις πού δέν τούς ἀρέσουν ὅταν βρίσκονται στό ναό, εἴτε αὐτά ἀφοροῦν σέ ἀνθρώπινες συμπεριφορές εἴτε σέ ἄλλα προβλήματα πού μπορεῖ νά προκύπτουν ἀπό διάφορες αἰτίες ὅπως, γιά παράδειγμα, ἡ ὑψηλή ἔνταση τῶν μικροφώνων.

Ὅλα αὐτά πού μ[ας λένε καί μᾶς ἐρωτοῦν μᾶλλον ἰσχύουν καί παρατηρώντας κι’ ἐμεῖς μέ τή σειρά μας λίγο πιό προσεκτικά ὅσα διαδραματίζονται, δέν μποροῦμε παρά νά κάνουμε τή σύγκριση μέ τό λειτουργικό σκηνικό πού ἔχουμε στό μυαλό μας, καί πού προκύπτει ἀπό ὅλα ὅσα ἔχουμε διαβάσει καί διδαχθεῖ ἀπό τούς μεγάλους Δασκάλους τῆς τέχνης μας, ἀλλά καί ἀπό ὅσα βιώσαμε καί βιώνουμε ἀκόμα στίς ἀκολουθίες τοῦ Ἁγίου Ὄρους.

Ποιά εἶναι ὅμως τά στοιχεῖα αὐτά πού συνθέτουν αὐτήν τήν ἰδανική κατάσταση; Τήρηση τῶν παραδόσεων, σεβασμός στήν Τάξη καί τό Τυπικό, ἀπουσία τῆς προσωπικῆς γνώμης καί ἄποψης στή Λατρεία. Κι’ ὅλα αὐτά προκύπτουν ἀπό τήν ἀγάπη γιά τήν ἀκολουθία. Ἤ καί ἀντίστροφα: ἡ ἀγάπη γιά τήν ἀκολουθία ἔχει ὡς φυσικό ἐπακόλουθο τόν σεβασμό στήν παράδοση. 

Οἱ ἱερές ἀκολουθίες τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἔχουν συγκεκριμένο τρόπο ἐπιτέλεσης, πού στή γλώσσα μας τήν ὀνομάζουμε «Τυπικό». Τό Τυπικό ὁρίζει πῶς πρέπει νά γίνεται κάθε ἀκολουθία καί μάλιστα μέ ἀρκετές διαδικαστικές λεπτομέρειες, δηλαδή ὄχι μόνο πόσους καί ποιούς ὕμνους θά ψάλουμε ἀνάλογα μέ τήν περίσταση, ἀλλά καί τό πῶς στέκεται ὁ ψάλτης ἤ ὁ ἱερέας, πῶς θυμιάζει ὁ διάκονος, πῶς εὐλογεῖ ὁ ἀρχιερέας, κτλ. Ὑπάρχει «Τάξη» σέ ὅ,τι γίνεται! Ὑπάρχουν καί πολλοί ἄγραφοι «κανόνες» πού διατηροῦνται ζωντανοί μέσῳ τῆς προφορικῆς παραδόσεως ἀλλά καί τῆς ἀδιάκοπης τήρησής τους, γιά παράδειγμα μέσα σέ ἕνα μοναστῆρι.

Τόσο σημαντική θεωροῦσε καί θεωρεῖ ἡ Ἐκκλησία τήν τήρηση αὐτῆς τῆς Τάξεως καί τοῦ Τυπικοῦ, πού ἀνέθεσε σέ ἕνα συγκεκριμένο πρόσωπο νά ἐπιμελεῖται τῆς ὀρθῆς καί ἀπρόσκοπτης τήρησής του, ὥστε νά μήν γίνονται αὐθαιρεσίες. Τό διακόνημα τοῦ Τυπικάρη ἦταν καί εἶναι ἀπό τά πιό σημαντικά καί ὑπεύθυνα διακονήματα σέ ἕνα μοναστῆρι, ἀφοῦ αὐτός ὁρίζει τί θά εἰπωθεῖ καί ἀπό ποιόν.

Ὁ Θεοφιλέστατος Ἐπίσκοπος Ροδοστόλου κ. Χρυσόστομος, ἀπόφοιτος τῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης, ἁγιορείτης μοναχός καί Σχολάρχης τῆς Ἀθωνιάδος, δεινός ψάλτης καί μύστης τῶν ἁγιορείτικων καλογερικῶν παραδόσεων, καταγράφει τά ἀκόλουθα σχετικά μέ τό διακόνημα τοῦ Τυπικάρη: «Ἀπό ἐκεῖνες τίς θέσεις θά διαπίστωναν […] τόν κυρίαρχο ρόλο καί τήν γενική ἐποπτεία τοῦ έπιβλητικοῦ καί μειλίχιου Τυπικάρη, τοῦ ὁποίου κάθε ὑπόδειξις καί κάθε νεῦμα ἦταν ἐντολή σεβαστή καί ἐκτελεστέα παραχρῆμα καί ἀπό αὐτούς ἀκόμη τούς λελευκασμένους Προϊσταμένους, πού ἴσως νά ἦταν καί ἀρχαιότεροί του σέ μοναχική κουρά καί διακονία στήν Μονή. Νόμος γιά ὅλους ἡ ἄποψίς του καί διαταγή ἡ ὑπόδειξίς του στούς διακονητάς τοῦ Καθολικοῦ, γιά τό πῶς καί πότε θά θυμιάσῃ ὁ ἐφημέριος, πῶς θά κρατάῃ τό θυμιατό καί ποιοί ἀκριβῶς θά εἶναι οἱ βηματισμοί, οἱ κινήσεις καί οἱ “σεβισμοί” πρό τῶν ἁγίων λειψάνων καί ἱερῶν εἰκόνων· γιά τό πῶς καί πότε θά κάνουν “σχῆμα” οἱ ἐκκλησιαστικοί, γιά ν’ ἀρχίσουν ν’ ἀνάβουν τούς πολυελαίους, καί πῶς πρέπει νά συμπεριφερθοῦν, ἄν κάποιο κανδήλι ἐνδιαμέσως σβήσῃ ἤ κάποιο κερί “λαμπαδιάσῃ” κι’ ἀρχίσει νά στάζῃ, ἤ ὁ φανός δέν καλοφέγγῃ. Τῆς ἀμεσωτάτης ἐγκρίσεως καί παιδείας τοῦ [Τυπικάρη] θά ἦσαν καί ὁ διαβαστής καί ὁ κανονάρχης, διακονηταί μεγίστης σημασίας γιά τήν ἄνευ λαθῶν, καί μέ εὐάκουστη ἄρθρωσι καί ὀρθοφωνία, ἀνάγνωσι ὅλων τῶν κειμένων τῆς ἀκολουθίας καί γιά τήν ἐξ ἴσου προσεκτική καί περίπου ἐμμελῆ κανονάρχησι τῶν τροπαρίων καί τῶν δοξαστικῶν, ὥστε οἱ ψάλται ἀμφοτέρων τῶν χορῶν νά ψάλλουν τά μέλη καί τά τροπάρια ἐννοιολογικῶς καί χωρίς χασμωδίες, ἀρκούμενοι στήν ἀκρόασι καί μόνο τῶν κανοναρχουμένων καί μή βλέποντες σέ βιβλία, ὅπως σήμερα» .

Καί πάλι ἀπό τόν ἴδιο Ἐπίσκοπο διαβάζουμε: «Εἶναι τῆς μερίμνης καί τῆς ὑπευθυνότητος τῶν τυπικάρηδων στό Ὄρος νά ἐντοπίζουν τούς καλούς διαβαστάδες, γιατί θέλουν νά δώσουν τήν ἴδια, ὅση καί στά μουσικά, βαρύτητα στά διδακτικά καί ἐξηγητικά κείμενα, πού ἀναφέρονται στό νόημα τῆς ἑορτῆς καί τῆς πανηγύρεως» .

Καί ἐννοεῖται ὅτι ὁ Τυπικάρης εἶναι αὐτός πού ὁρίζει καί ποιός θά ψάλλει καί ἀκριβῶς ποιό κομμάτι.

Ἀλλά καί στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως, τό κέντρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας μουσικῆς, στό ὁποῖο πάντοτε διακονοῦσαν οἱ καλύτεροι ψάλτες καί μουσικοί τῆς ἐποχῆς τους, καί ἐκεῖ ὑπάρχει εἰδικό διακόνημα, ὅπου συγκεκριμένος κληρικός τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας εἶναι ἐπιφορτισμένος μέ αὐτόν τόν ρόλο. Αὐτός ὀνομάζεται «Μέγας Ἐκκλησιάρχης» καί σύμφωνα μέ τήν προφορική μαρτυρία τοῦ Διονυσίου Γοῦτσε, πρωτοκανονάρχου στόν πατριαρχικό ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στό Φανάρι τή δεκαετία τοῦ ’60, «ὁ Μέγας Ἐκκλησιάρχης καθόταν σέ ἕνα ὑπερυψωμένο στασίδι στήν εἴσοδο τοῦ ναοῦ καί ἤλεγχε ὅλη τήν ἀκολουθία, καί στό τέλος καλοῦσε ἰδιαιτέρως τούς ἱερεῖς καί τούς ψάλτες καί τούς βοηθητικούς καί τούς ἔκανε παρατηρήσεις, ἄν κάπου εἴχαν ξεφύγει ἤ κάτι εἴχαν κάνει λάθος. Τό ἴδιο συνέβαινε καί μέ αὑτόν ἀκόμα τόν Πατριάρχη, ὁ ὁποῖος ἀφοῦ ἐδέχετο τήν παρατήρηση τοῦ Μεγάλου Ἐκκλησιάρχη ἀπαντοῦσε “εὐχαριστῶ πολύ  Ἅγιε Ἐκκλησιάρχα, δέν θά ἐπαναληφθεῖ”» ! 

Πάντως καί στίς δυό περιπτώσεις -Κωνσταντινούπολη καί Ἅγιον Ὄρος- ὁ Τυπικάρης ἔχει γαλουχηθεῖ μέ τέτοιο τρόπο ὥστε νά συναισθάνεται τήν εὐθύνη τοῦ διακονήματός του καί νά μήν κάνει ἐκπτώσεις. Θεωρεῖ χρέος του νά μπορέσει νά διατηρηθεῖ ἀλώβητος ὁ λειτουργικός πλοῦτος τῶν ἀκολουθιῶν μας, πού προέκυψαν ἔπειτα ἀπό ζυμώσεις αἰώνων. Καί ἐάν χρειαστεῖ νά γίνουν ἐκπτώσεις -«κατ’ οἰκονομίαν» ὅπως λέμε στήν ἐκκλησιαστική ὁρολογία- τόν Τυπικάρη ἐμπιστευόμαστε γιά νά γίνει αὐτό, γιατί αὐτός γνωρίζει τά λεπτά ὅρια τῆς «οἰκονομίας» ἀπό τήν αὐθαιρεσία ἤ ἀκόμα καί τήν ἀσυδοσία καί αὐτός μόνο ξέρει ἄν καί πόσο «οἰκονομία» μπορεῖ νά κάνει.

Γενικότερα ἡ λογική της ὑπάρξεως τοῦ Τυπικάρη εἶναι ὅτι ἔχουμε βάλει κάποιον ὑπεύθυνο, ὥστε νά μήν κάνει ὁ καθένας τοῦ κεφαλιοῦ του. Εἴτε σχετικός εἴτε μή. Γιατί δηλαδή, οἱ μοναχοί στό Ἅγιον Ὄρος δέν εἶναι σχετικοί; γιατί νά χρειάζονται κάποιον νά τούς ἐλέγχει; Ἀκριβῶς γι’ αὐτόν τόν λόγο, ὥστε νά μήν ἔχουμε κανενός εἴδους πρωτοβουλίες καί αὐθαιρεσίες στίς ἀκολουθίες.

Οἱ ἱερές μας ἀκολουθίες τά ἔχουν ὅλα, καί ἡ Ἐκκλησία μέσῳ τοῦ Τυπικοῦ τά ἔχει ρυθμίσει τόσο ὡραῖα ὥστε οἱ ἀκολουθίες νά κυλοῦν εὐχάριστα καί ἀβίαστα. Ψάλσιμο, ἀνάγνωση καί δεήσεις  ἐναλλάσσονται, ὥστε νά ὑπάρχει «ξεκούραση» τοῦ αὐτιοῦ καί νά σπάει ἡ μονοτονία. Ἀλλά καί στά καθαυτά ψαλτικά μέρη ἔχουμε πολλές ἐναλλαγές. Τά τρία εἴδη μελοποιίας στά ὁποῖα κατατάσσουμε τούς ὕμνους μας, μᾶς δείχνουν ἀκριβῶς τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο εἶναι μελοποιημένος ἕνας ὕμνος. Μία βασική διαφορά τῶν τριῶν αὐτῶν εἰδῶν μελοποιίας εἶναι ἡ διάρκειά τους. Δηλαδή ὑπάρχουν τά σύντομα καί τά πιό ἀργά μέλη. Ἀλλά καί σέ αὐτά ὑπάρχει καί ὁ παράγοντας “tempo”, δηλαδή ἡ χρονική τους ἀγωγή. Μπορεῖ δηλαδή ἕνας ὕμνος νά εἶναι μελοποιημένος στό σύντομο, τό εἰρμολογικό εἶδος μελοποιίας, αὐτό ὅμως δέν σημαίνει ὅτι τό ψάλλουμε πάντοτε σέ γοργή χρονική ἀγωγή. Εἶναι καθορισμένος ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ψάλλεται κάθε τί.

Στήν ἐκκλησιαστική μουσική ἔχουμε ἐπίσης τήν καθιέρωση τῆς ὀκτωηχίας ἀπό τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό, πού θεωρεῖται καί ὁ πατέρας τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς. Ποικιλία καί ἐναλλαγή καί σέ αὐτόν τόν τομέα, ὥστε νά μποροῦμε νά ἐκφράζουμε καλύτερα τά νοήματα τῶν ὕμνων. Κάθε ἦχος ἔχει τό ἦθος του, λένε οἱ πατέρες. Ἄλλος εἶναι γιά νά ἐκφράζει τή χαρά, ἄλλος τή μετάνοια καί τή συντριβή, ἄλλος εἶναι πιό παρακλητικός, ἄλλος μεγαλόπρεπος.

Νά τό χαρακτηριστικό ἐπίγραμμα πού παρατίθεται στό βιβλίο τῆς Ὀκτωήχου, μετά τό τέλος τοῦ β΄ ἤχου:

«Κἄν δευτέραν εἴληφας ἐν τάξει θέσιν,

Ἀλλ’ἡδονὴ πρώτη σοὶ τῷ μελιῤῥύτῳ.

Τὸ σὸν μελιχρόν, καὶ γλυκύτατον μέλος

Ὀστά πιαίνει καρδίας τ’ ἐνηδύνει.

Σειρῆνες ᾖδον δευτέρου πάντως μέλη.

Οὕτω πράως σοι ῤεῖ μελισταγὲς μέλος» .

Ἐπίσης ὑπάρχει Τάξη καί γιά τό ποιοί ψάλλουν. Ἔχουμε τούς ψάλτες καί τούς ἀναγνῶστες, πού κανονικά θέλουν χειροθεσία καί ἀνήκουν στόν κατώτερο κλῆρο. Λέει ὁ ΙΕ΄ Κανόνας τῆς ἐν Λαοδικείᾳ Τοπικῆς Συνόδου, πού πραγματοποιήθηκε τόν 4ο αἰώνα: «Περὶ τοῦ μὴ δεῖν πλὴν τῶν κανονικῶν ψαλτῶν, τῶν ἐπὶ τὸν ἄμβωνα ἀναβαινόντων, καὶ ἀπὸ διφθέρας ψαλλόντων, ἑτέρους τινὰς ψάλλειν ἐν ἐκκλησίᾳ». Θυμηθεῖτε καί προηγουμένως τί λέγαμε γιά τόν Τυπικάρη στό Ἅγιον Ὄρος, πού ἔχει τήν εὐθύνη αὐτή. Στίς ἐνορίες φυσικά δέν εἶναι τόσο εὔκολο νά γίνει αὐτό, ὁπότε ὅρισε ἡ Ἐκκλησία νά ἔχει ὁ ναός καθορισμένους ψάλτες, πού ψάλλουν ἀπό διφθέρας (καί ἐδῶ ἐννοεῖ νά ξέρουν τί λένε, νά εἶναι δόκιμοι ψάλτες κι ὄχι λύσεις ἀνάγκης). Ἐπίσης λέει ὁ Κανόνας ὅτι μόνο αὐτοί ἐπιτρέπεται νά ψάλλουν. Καί σέ αὐτό ὑπάρχει Τάξη. Ἔχουμε τούς ψάλτες, τούς βοηθούς τους, πού λέγονται «δομέστικοι», τούς βοηθητικούς καί τούς κανονάρχες. Χορωδία κανονική δηλαδή. Καί μέσα σέ αὐτήν τή χορωδία πάλι ὑπάρχει Τάξη. Ἄλλους ὕμνους τούς λέει ὁ πρῶτος ψάλτης, ἄλλους ὁ δομέστικος, ἄλλους τούς λένε ὅλοι μαζί. Σέ ἄλλους κανοναρχοῦμε, σέ ἄλλους ὄχι. Ἄλλους διαβάζει ὁ προεστώς, ἄλλους οἱ ἀναγνῶστες. Ὅπως καί στά ἱερατικά. Ἄλλα τά λέει ὁ δεσπότης, ἄλλα ὁ παπάς κι ἄλλα ὁ διάκος.

Διαπιστώνουμε λοιπόν τήν ἀξία καί τή σημασία τῆς Τάξεως καί τοῦ Τυπικοῦ καί πόσο σημαντικά εἶναι γιά τήν ὁμαλή ροή τῶν ἀκολουθιῶν ἀλλά καί τήν εὐταξία καί εὐπρέπειά τους. Πολύ σημαντικό στήν τήρηση ὅλων αὐτῶν ἦταν ἡ γενικότερη ἀγάπη ἀλλά καί γνώση πού ὑπῆρχε ἀπό τόν κλῆρο καί τό ἐκκλησίασμα γιά τήν ψαλτική καί τό Τυπικό. Μέχρι πρίν τριάντα-σαράντα χρόνια οἱ περισσότεροι ἱερεῖς ἔψαλλαν καλά, ἔστω καί πρακτικά. Στήν Κωνσταντινούπολη δέ, εἴχαμε τή Σχολή τῆς Χάλκης -φυτώριο ἱερέων καί ἀρχιερέων- πού ἔβγαζε ἕτοιμους ψάλτες! Ἄρα κι αὐτοί μάθαιναν νά ἀγαποῦν τήν ψαλτική καί τίς ἀκολουθίες καί ἤξεραν ἀπ’ ἔξω ὅλες τίς τυπικές διατάξεις καί ἑξαιρέσεις. Συνέπεια ὅλων αὐτῶν ἦταν ὅλοι  νά ἀγαποῦν, νά ἐκτιμοῦν καί νά σέβονται ἰδιαιτέρως τούς ψάλτες.

Ἄς ἀκούσουμε τόν Ἐπίσκοπο Κορυτσᾶς Εὐλόγιο Κουριλά (1880-1961) νά διηγεῖται τήν ἐπίσκεψή του στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο τό 1937: «ἦτο Κυριακή Δευτέρα τῶν νηστειῶν, καὶ ἀντικρύσαμεν τὸν Οἰκουμενικὸν Πατριάρχην Βενιαμὶν τὸν Α΄, μετὰ τῆς σεμνῆς ἀκολουθίας τῶν ἀξιωματικῶν τῆς πατριαρχικῆς αὐλῆς εἰσερχόμενον εἰς τὸν ναόν ἵνα χοροστατήσῃ. Γλυκεῖα καὶ μεγαλοπρεπὴς ἀντήχησεν ἡ μελωδία τοῦ «εἰς πολλὰ ἔτη δέσποτα», ἐνῷ ἡ χαριτόβρυτος μορφὴ τοῦ Πατριάρχου προβάλλει. Ὁποία συγκίνησις εἰς ἡμᾶς προσατενίσαντας τὸ πρῶτον τὸν μάρτυρα οἰκουμενικὸν Πατριάρχην! Τὴν συγκίνησιν ταύτην ἑπέτεινεν ἡ κατανυκτικὴ βυζαντινὴ τῶν Καταβασιῶν ψαλμῳδία, ὑψιπετής, θεία, οὐρανία. Ἐπληρώθη ὁ ἀπέραντος χῶρος τοῦ Πατριαρχικοῦ ναοῦ, ἤχου καθαροῦ ἑορταζόντων καὶ ἀγγελικῆς μελῳδίας. Ὁποῖον δῶρον θεῖον ἀπώλεσαν οἱ τοῦ ἐλευθέρου κράτους Ἔλληνες ἀντεισαγαγόντες τὴν ξενόφωνον κοσμικὴν τετραφωνίαν. Καίτοι ὁ ἄρχων πρωτοψάλτης ὑπηρετεῖ ἐν τῷ πατριαρχικῷ ναῷ ὑπὲρ τὰ ἑξήκοντα ἔτη, ὁ ἐμπνευσμένος Ἰάκωβος Ναυπλιώτης, ὁ θεσπέσιος ἀοιδός, ὅταν ψάλλῃ λησμονεῖ ἑαυτόν, λησμονεῖ τὰ ἔτη αὑτοῦ, ἐνθουσιᾷ καὶ αἴρεται εἰς ὕψη οὐράνια, καὶ συναρπάζει τοὺς πάντας. Ὁποία ἀπόλαυσις νὰ ἀκούῃ τις τοιούτους ψάλτας» !  Ἀκοῦστε πῶς μιλάει ἕνας ἐπίσκοπος γιά ἕνα ψάλτη… Πόσο συχνά τό ἀκοῦμε αὐτό στίς μέρες μας;  

Αὐτήν τήν κατάσταση στή λατρεία ἐπιθυμοῦμε ὅλοι ὅσοι μεγαλώσαμε μέ τέτοια ἀκούσματα καί πρότυπα. Ὅσοι ἔχουμε βιώσει ἁγιορείτικες ἀγρυπνίες καί ἀκολουθίες. Ὅσοι προλάβαμε τίς ἀκολουθίες πρίν τήν ἐξέλιξη τῆς τεχνολογίας καί τοῦ σύγχρονου γρήγορου τρόπου ζωῆς - εἰδικά τῶν μεγαλουπόλεων-  καί ἀκόμα πιό τυχεροί ὅσοι πρόλαβαν τίς ἀκολουθίες ἀκόμα καί πρίν τήν ὕπαρξη ἠλεκτρικοῦ ρεύματος! Τί μᾶς διδάσκει ἡ ὀρθόδοξη πίστη μας; τήν ἄσκηση. «Νηστεία, ἀγρυπνία, προσευχή» , ὅπως λέει καί τό γνωστό ἀπολυτίκιο. Τώρα ὅλα τά θέλουμε εὔκολα καί σέ τίποτα δέν ἀναπαυόμαστε.

Πῶς εἶναι οἱ ἀκολουθίες σήμερα; Ὅπως καί ἡ καθημερινότητά μας. Τρέξιμο καί ἐκπτώσεις σέ ὅλα! Στίς ἀκολουθίες αὐτό μεταφράζεται: βιασύνη καί «οἰκονομία»! Τό μότο σήμερα εἶναι: Ὁ κόσμος βιάζεται! Ἤ μήπως βιαζόμαστε ἐμεῖς;

Ἕνα πράγμα πού θαυμάζουν οἱ ξένοι ἤ οἱ νεοεισερχόμενοι ἀπό ἄλλη θρησκεία στήν ὀρθόδοξη πίστη, εἶναι οἱ ἀκολουθίες μας. Ὁ μυσταγωγικός, μυστηριακός τρόπος ἐπιτέλεσής τους, πού παραπέμπει σέ κάτι ἀρχαιοπρεπές. Ἡ μεγάλη τους διάρκεια. Οἱ ἁγιογραφημένοι ναοί μας. Τά ἄμφια τῶν ἱερέων. Κατανύσσονται ἐπίσης ἀπό τήν ἐκκλησιαστική μας μουσική, πού παγκοσμίως θεωρεῖται ὡς κάτι τό ἄπιαστο καί ὑψηλό, ἀλλά ἐμεῖς δυστυχῶς σέ λίγο θά τήν ἐξαφανίσουμε τελείως.

Κανείς δέν νοιάζεται γιά τή διάρκεια τῶν ἀκολουθιῶν, ἐκτός ἄν ἐκπαιδευτεῖ νά βιάζεται! Σήμερα ἐκπαιδεύουμε πιστούς νά βιάζονται καί νά βαριοῦνται στίς ἀκολουθίες! Τά αἴτια τῆς παρά τήν ὀρθή Τάξη τελέσεως τῶν ἀκολουθιῶν πρέπει νά τά σκεφθοῦν πολύ σοβαρά οἱ ἁρμόδιοι, καί ἡ Ἐκκλησία θά πρέπει νά μεριμνήσει καί νά βρεῖ λύσεις προτοῦ χαθεῖ τελείως ἡ αὐθεντική λειτουργική μας ζωή.

Ἀπό τή δική μας μικρή πείρα, σάν δάσκαλοι τῆς μουσικῆς, βλέπουμε ὅτι στούς νέους ἀρέσουν ἰδιαιτέρως τά ἀργά μέλη, εἰδικά ὅταν τά γνωρίζουν περισσότερο. Μέ αὐτό συμφωνοῦν καί οἱ μαρτυρίες τῶν παλαιοτέρων, πού στίς ἀκολουθίες περίμεναν νά ἀκούσουν συγκεκριμένα ἀργά κομμάτια. Πόσες καί πόσες ἀναφορές ὅπου ὁ κόσμος συνέρρεε στούς ναούς γιά ν’ ἀκούσει τήν «Κασσιανή» ἤ τό «Ρῆμα τυράννου» τή Μεγάλη Τρίτη ἤ τό ἀργό «Τῇ Ὑπερμάχῳ» τῆς ἀκολουθίας τῶν Χαιρετισμῶν.

Σήμερα λοιπόν τί ζοῦμε στίς ἀκολουθίες μας;

Ζοῦμε μία κατάσταση στήν ὁποία κυριαρχεῖ τό «ἐγώ» τοῦ παπᾶ καί τοῦ ψάλτη. Ἐπειδή δέν περάσαμε ἀπό αὐτήν τή διαδικασία ὑπακοῆς, μάθησης, γνώσης καί βιώματος, καταλαμβάνουμε μία θέση καί αὐτομάτως γινόμαστε παντογνῶστες. Ἔχει χαθεῖ αὐτός ὁ σεβασμός στήν παράδοση, πού ἐπιφέρει τήν εὐταξία καί τήν ἠρεμία στό ναό. Κι ἄν προσθέσεις τίς ἀνθρώπινες ἀδυναμίες, καθώς καί τήν κακή χρήση τῆς τεχνολογίας κατά τή διάρκεια τῶν ἀκολουθιῶν, συχνά ἔχουμε ἕνα ἀποτέλεσμα χαοτικό, πού μόνο κατάνυξη καί προσευχητικό κλίμα δέν ἐπιφέρει.

Θά ἀναφέρουμε τώρα ἐπιγραμματικά κάποιες ἀπό τίς παρεκκλίσεις πού παρατηροῦνται σήμερα στούς ναούς μας:

• Ἡ βιασύνη. Αὐτή συνεπάγεται κόψιμο μεγάλου μέρους τῶν ἀκολουθιῶν. Τελευταῖα μάλιστα ἀκοῦμε καί περιπτώσεις πού κόβεται ὁλόκληρος ὁ Ὄρθρος. Γενικότερα ἡ βιασύνη μπορεῖ νά μᾶς προκαλέσει ἄγχος καί ἔνταση κατά τή διάρκεια τῶν ἀκολουθιῶν, μέ ἀποτέλεσμα πολλές φορές νά ὑπάρχουν καί ἄσχημες συμπεριφορές.
• Κόψιμο τοῦ κανόνα, πού εἶναι καί ἡ ραχοκοκαλιά τοῦ Ὄρθρου.
• Κόψιμο τῶν στιχολογιῶν καί εἰδικά στούς Ἑσπερινούς, πού δέν ὑπάρχει καί θέμα ἰδιαίτερης βιασύνης.
• Κόψιμο τῶν ἀργῶν δοξολογιῶν, ἀκόμα καί σέ χοραστασίες ἀρχιερέων.
• Μετατροπή τῆς πανηγύρεως τῶν ναῶν ἀπό τήν πιό σημαντική καί πανηγυρική ἡμέρα τοῦ ἔτους στήν πιό σύντομη καί βιαστική.
• Σύντμηση τῆς Νεκρωσίμου Ἀκολουθίας καί τοῦ Μυστηρίου τοῦ Γάμου, εἰδικά ὅταν δέν πρόκειται γιά γνωστό μας.
• Μετάθεση τῆς θέσεως τοῦ κηρύγματος ἀπό ἐκεῖ πού προβλέπεται -δηλαδή μετά τό εὐαγγέλιο- στή θέση τοῦ Κοινωνικοῦ.
• Κόψιμο τοῦ κοινωνικοῦ καί ἀντικατάστασή του μέ ὁτιδήποτε ἄλλο ἀρέσκεται ὁ ἱερέας ἤ ὁ ψάλτης. Δηλαδή, κήρυγμα, ἀνακοινώσεις, Θεία Μετάληψη ἤ ἄσχετους μέ τή στιγμή ψαλμούς καί τραγουδάκια, ὅπως ὁ ἐξωλατρευτικός ὕμνος τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου «Ἁγνή Παρθένε Δέσποινα», πού δυστυχῶς προβάλλουν κατά κόρον ὅλοι οἱ ἐκκλησιαστικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί καί ἐκπομπές.
• Κόψιμο τοῦ Χερουβικοῦ, πού ἀπό δεκαπεντάλεπτο ἔγινε δωδεκάλεπτο, μετά δεκάλεπτο, ὀκτάλεπτο, ἐξάλεπτο καί πλέον εἴμαστε συνήθως στό τετράλεπτο.
• Ἁπλή ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου ἀντί γιά τήν παραδεδομένη ἐμμελή ἀπαγγελία του, μέ ἀποτέλεσμα θεατρινίστικη καί συναισθηματική ἀπαγγελία.
• Κάθε εἴδους ἀνακοινώσεις σέ τελείως ἀκατάλληλες στιγμές, διακόπτοντας τή Θεία Λειτουργία.
• Χτύπημα τῆς καμπάνας σέ στιγμές πού δέν προβλέπεται.
• Τέλεση ἀρτοκλασιῶν καί μνημοσύνων σέ μή προβλεπόμενες ἀκολουθίες ἤ σέ μή προβλεπόμενες στιγμές τῆς ἀκολουθίας.
• Μετάθεση τῆς ἐξόδου τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἤ τῶν Ἱερῶν Εἰκόνων τήν Κυριακή της Ὀρθοδοξίας στό τέλος τῆς ἀκολουθίας ἀπό τήν προβλεπόμενη θέση τους.
• Μνημόνευση ἁγίων πού δέν προβλέπονται ἀπό τό Τυπικό στό «Σῶσον ὁ Θεός τόν λαόν σου» ἤ στήν ἀπόλυση τῆς Θείας Λειτουργίας καί ψάλσιμο πολλῶν ἀπολυτικίων μετά τή μικρή εἴσοδο, πέραν τῶν προβλεπομένων.
• Καθιέρωση Ὄρθρου ἑορταζομένου ἁγίου σέ ἁπλές καθημερινές, βάζοντας καταβασίες καί δοξολογία, καθώς καί εἰσαγωγή νέων εἰδικῶν ἀπολυτικίων τῶν ἁγίων, στή θέση τῶν καθιερωμένων προβλεπόμενων ἀπολυτικίων τῆς ἑβδομάδος.
• Καθιέρωση νυχτερινῶν ἀκολουθιῶν, πού μετονομάζονται σέ ἀγρυπνίες.
• Μείωση τῆς διάρκειας τῶν ἀγρυπνιῶν.
• Τέλεση δυό θείων λειτουργιῶν τήν ἴδια μέρα.
• Εἰσαγωγή τοπικῶν παραδόσεων ἤ νέων ἀκολουθιῶν στή λατρεία, ὅπως Ἐγκώμια καί Ἐπιτάφιος τῆς Παναγίας, μέχρι καί εὐλογητάρια διαφόρων ἁγίων.
• Ὅσον ἀφορᾶ στίς ἐκφωνήσεις τῶν ἱερέων ἔχει χαθεῖ τό μέτρο. Καθένας ἐπιλέγει νά ἐκφωνήσει τό εὐαγγέλιο ἤ τίς αἰτήσεις ὅπως νομίζει, σέ ὅποιο ἦχο θέλει, σέ ὅποια βάση θέλει καί μέ ὅποιον τρόπο θέλει.
• Ἄλλο ἕνα μεγάλο πρόβλημα πού ὑφίσταται τά τελευταῖα χρόνια εἶναι αὐτό τῶν νέων ὑμνογράφων καί τῶν νέων ἀκολουθιῶν, πού στή συντριπτική τους πλειοψηφία δέν εἶναι κατάλληλες γιά τή λατρεία, ἀφοῦ συνήθως παραθεωροῦνται βασικά δομικά καί μετρικά στοιχεῖα τῶν ὕμνων - ποιημάτων. Τό θέμα ἀξίζει ἰδιαίτερης μερίμνης ἀπό τήν ἐπίσημη Ἐκκλησία.
• Τέλος, ἔχει ἀρχίσει καί ἐξαπλώνεται τό φαινόμενο τῆς γυναικείας ψαλμωδίας στούς ναούς καί μάλιστα πολλές φορές μαζί μέ ἄνδρες ψάλτες, σέ μεικτούς χορούς, πράγμα τό ὁποῖο -πέραν ὅτι εἶναι ἐκτός τῆς παραδόσεώς μας- ἀκόμα καί ἀπό μουσικῆς πλευρᾶς δημιουργεῖ ἀρκετά προβλήματα.

Φυσικά ὑπάρχουν καί ἀρκετά ἄλλα θέματα στά ὁποῖα ὑπάρχουν ἀλλαγές ἀλλά δέν θά ἀσχοληθοῦμε καθόλου μέ αὐτά. Μάλιστα αὐτά εἶναι ἀκόμα πιό σημαντικά, γιατί ἀγγίζουν πιό θεολογικά καί εὐαίσθητα θέματα, ἀλλά θεωροῦμε ὅτι ὅλα αὐτά ἔχουν ὡς γενικότερη αἰτία τήν κακή λειτουργική μας ἐκπαίδευση.

Δυστυχῶς ὅμως κι ἐμεῖς οἱ ψάλτες ἔχουμε χάσει τόν δρόμο μας. Εἶναι κι αὐτό ἕνα ὄντως ὑπαρκτό καί μεγάλο πρόβλημα. Παλαιότερα γιά νά γίνεις ψάλτης καθόσουν γιά χρόνια στό πλάι τοῦ δασκάλου στό ψαλτήρι, ὅπου -πέραν τῆς μουσικῆς ἐκπαίδευσης- διαμόρφωνες τό χαρακτήρα σου, τήν αἰσθητική σου, μάθαινες τό σεβασμό σέ ὅλα αὐτά τά πράγματα. Δέν πλησίαζες στό ψαλτήρι ἄν δέν ἤσουν ἕτοιμος. Ὑπῆρχε μουσική ἐπιτροπή πού ὅριζε ποιά βιβλία μποροῦν νά ἐκδοθοῦν καί ποιά ὄχι ὥστε νά μήν νοθευτεῖ τό ρεπερτόριο μέ μουσικές συνθέσεις ἐκτός τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ὕφους. Ὑπῆρχε μουσικοκριτική στούς ψάλτες ἀπό τόν κλῆρο, τό ἐκκλησίασμα, ἀκόμα κι ἀπό τίς ἐφημερίδες. Σήμερα καθένας ἀπό ἐμᾶς δικαιοῦται νά ψάλει ὅ,τι θέλει κι ὅπως τό θέλει. Ἀλλάζουμε τούς ἤχους τῶν καθιερωμένων σταθερῶν μελῶν, ἐπιλέγουμε ἀκατάλληλες μελοποιήσεις, ψάλλουμε ἐπιδεικτικά ἤ τραγουδιστικά, φορᾶμε πολύχρωμα ἐντυπωσιακά ράσα, πιάνουμε ὑψηλούς τόνους, εἴμαστε συχνά ἀδιάβαστοι καί ἀνέτοιμοι.

Κι’ αὐτό ξεκινᾶ ἀπό τήν ἐκπαίδευση. Εὔκολα κάποιος παίρνει ἕνα πτυχίο βυζαντινῆς μουσικῆς (τό ὁποῖο συχνά δέν ἀξίζει) κι ἔτσι αὐτόματα διεκδικεῖ καί μία θέση στό ἀναλόγιο. Αὐτός ὁ ἄπειρος καί ἀνέτοιμος ψάλτης θά ἀνεβεῖ στό ἀναλόγιο καί θά πρέπει νά ὑπηρετήσει μέ συνέπεια ὅλα αὐτά πού προαναφέραμε, σύν τήν τεράστια ψαλτική παράδοση μίας χιλιετίας. Δέν εἶναι τόσο ἁπλό, ἁπλά ἀνεβαίνεις καί ψάλλεις… Καί γιά τόν λόγο αὐτό, ἐπειδή ἐμεῖς οἱ ἴδιοι οἱ ψάλτες δέν δίνουμε τήν ἀπαιτούμενη σημασία στό νά σπουδάσουμε καί νά ὑπηρετήσουμε σωστά τήν τέχνη καί τό λειτούργημά μας, γιά τόν λόγο αὐτό πέφτει ἀντίστοιχα καί τό γενικότερο ψαλτικό ἐπίπεδο. Ἔχουμε τεράστια εὐθύνη ὅσοι διδάσκουμε τήν ἐκκλησιαστική μουσική νά μεταλαμπαδεύσουμε ὅλη αὐτήν τήν ψαλτική παράδοση στούς μαθητές μας. Εἶναι βίωμα καί τρόπος ζωῆς, πού δέν χωνεύεται εὔκολα μέ ἕνα τυπικό ὠδειακό μάθημα. «Θέλει πολλάς ὑπομονάς, θέλει πολλάς ἡμέρας» ὅπως λέει καί τό γνωστό ποιηματάκι σέ ἕναν παλιό κώδικα ψαλτικῆς. Καί βέβαια ὅλα αὐτά τά ξέρουμε οἱ δάσκαλοι τῆς ψαλτικῆς, ἀλλά τελικά τά ἐφαρμόζουμε; Ὅλοι τά λέμε, ἀλλά γιά τούς ἄλλους…

Νά μιλήσουμε τώρα καί γιά τά προβλήματα πού προκαλεῖ ἡ κακή χρήση τῆς τεχνολογίας;

• Μικρόφωνα.

Ἔχουμε πεῖ ἀρκετές φορές καί σέ φίλους μας ἱερεῖς νά κάνουν τό ἑξῆς πείραμα. Νά πᾶνε σέ ἕναν ναό ὡς ἁπλοί ἐκκλησιαζόμενοι, νά καθίσουν στίς θέσεις τῶν πιστῶν καί νά παρακολουθήσουν τήν ἀκολουθία ἀπό τήν ἀρχή μέχρι τό τέλος. Τότε θά καταλάβουμε γιατί ὁ κόσμος πολλές φορές δέν ἀντέχει τίς ἀκολουθίες. Ἕνα ἀπό τά σημαντικότερα παράπονα τοῦ κόσμου εἶναι ὅτι φωνάζουμε μέσα στό μικρόφωνο. Ἡ ἔνταση τῶν μικροφώνων συνήθως εἶναι ὑψηλή καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο χειριζόμαστε τά μικρόφωνα ἐπίσης δέν εἶναι σωστός. Ἀκόμα καί ἐπαγγελματίες μουσικοί ὀργανοπαῖκτες, ὅταν παίζουν σέ μία ἐκδήλωση δέν ρυθμίζουν μόνοι τους τά μικρόφωνα ἀλλά ἔχουν ἠχολήπτη πού τά ἐλέγχει.

Ἐπίσης παρατηρεῖται τό φαινόμενο οἱ ἱερεῖς νά διαβάζουν χαμηλόφωνα ἤ καί πιό δυνατά τίς εὐχές, κολλώντας ὅμως τό στόμα τους στό μικρόφωνο. Αὐτό προκαλεῖ χασμωδία καί δυσκολεύει τήν κατανόηση τῶν ψαλλομένων ἐκ μέρους τῶν πιστῶν .

• Ἠλεκτρικά φῶτα καί πολυέλεοι.

Σέ ἕνα μοναστῆρι δέν ὑπάρχουν φῶτα. Καντήλια καί κεριά μόνο, πού καί αὐτά κατά τήν Τάξη ἀνάβουν ὅποτε καί γιά ὅσο πρέπει. Πολύ σημαντικό γιά τήν ἡσυχία καί τήν εὐταξία τοῦ ναοῦ καθώς καί γιά τήν ἐπιδιωκόμενη κατάνυξη. Τώρα βέβαια ἔχουμε τό ἠλεκτρικό ρεῦμα, ἀλλά θά μπορούσαμε ἔστω νά προσπαθοῦμε νά ἀνάβουμε τά φῶτα στά σημεῖα πού πρέπει. Ἐπίσης θά μπορούσαμε νά προσπαθοῦμε νά ἔχουμε σχετικά χαμηλό φωτισμό.

• Ἠλεκτρικές καμπάνες πού χτυποῦν μηχανικά, χωρίς φυσικότητα καί ζωντάνια. Ἐπίσης εἶναι τῆς μόδας νά «παίζουν» ἀπολυτίκια, κάλαντα καί διάφορες ἄλλες ἀκαλαίσθητες γραφικότητες. Τά παίζουν μάλιστα καί φάλτσα! Ἀλλά ποιός νοιάζεται; Μέ τήν ἠλεκτρική καμπάνα χάθηκε καί ἡ χαρά τῶν παιδιῶν, πού συναγωνίζονταν ποιός θά τήν πρωτοχτυπήσει.
• Κλιματιστικά καί ἀπορροφητῆρες μανουαλίων, πού προκαλοῦν ἕναν συνεχῆ ἐνοχλητικό βόμβο.
• Ἠλεκτρονικοί ἰσοκράτες.

Παρά τή διπλή ἀπαγόρευση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, ὅλο καί αὐξάνεται ὁ ἀριθμός τῶν ψαλτῶν πού τούς χρησιμοποιοῦν. Δέν ἀντιδρᾶ σχεδόν κανείς σέ αὐτόν τόν ἐπίσης ἀκαλαίσθητο βόμβο, ὁ ὁποῖος πέραν ὅτι ἀντιβαίνει στούς κανόνες τῆς Ἐκκλησίας, πού ἐπιτρέπουν μόνο τή χρήση τῆς ἀνθρώπινης φωνῆς στίς ἀκολουθίες, παίζει καί καθοριστικό ρόλο στή διαμόρφωση ἑνός καινούριου ψαλτικοῦ στίλ καί ὕφους, πού ἀλλάζει τήν ψαλτική πρός τό χειρότερο. Δυστυχῶς ἔχουν πέσει στήν παγίδα ἀκόμα καί καλοί καί ἄξιοι ψάλτες.

• Χρήση «τάμπλετ» καί κινητῶν τηλεφώνων ἀπό ψάλτες καί ἱερεῖς. Σέ αὐτήν τήν περίπτωση στήν ἴδια ἐγκύκλιο τοῦ 2019 ἡ Ἱερά Σύνοδος ἔγραψε νά γίνεται «λελογισμένη καί μετά φειδοῦς χρῆσις» . Δυστυχῶς κι αὐτό τό πρόβλημα ἔχει ὅλο καί μεγαλύτερη διάδοση. Πέρα ἀπό τό ὅτι ἡ χρήση τους εἶναι ἐπικίνδυνη ἀπό πολλές ἀπόψεις, ἀρχίζει νά ὑπάρχει πρόβλημα στήν ἐκμάθηση τοῦ Τυπικοῦ, ἀφοῦ οἱ ψάλτες πλέον ἔχουν ὅλη τήν ἀκολουθία ἕτοιμη σέ ἕνα ἀρχεῖο. Τελευταῖα ἀρχίζουν νά τά χρησιμοποιοῦν καί οἱ πιστοί, στούς ὁποίους φυσικά ἐλλοχεύουν οἱ ἴδιοι κίνδυνοι.

Γενικότερα ἡ χρήση κινητῶν τηλεφώνων μέσα στούς ναούς ἔχει ἀρχίσει νά γίνεται ἀνεξέλεγκτη. Βλέπουμε τούς ἀνθρώπους στό ναό νά κοιτᾶνε συνέχεια στό κινητό τους, ἄλλοι νά φωτογραφίζουν, ἄλλοι νά μιλᾶνε κανονικά στό τηλέφωνο, ἄλλοι νά ἀπαντᾶνε σέ μηνύματα, ἄλλοι νά παρακολουθοῦν ἤ καί νά ποστάρουν στά social media.

• Live μεταδόσεις τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν καί φωτογραφική κάλυψή τους.

Τή δεκαετία τοῦ ‘90 στό Ἅγιον Ὄρος ἠχογραφούσαμε τούς παλιούς ψάλτες μέ ἕνα κασετοφωνάκι, τό ὁποῖο καί κρύβαμε γιατί ἄν τό ἔβλεπαν οἱ καλόγεροι συνήθως μᾶς ἔκαναν παρατήρηση. Ἀκόμα καί φωτογραφίες ἦταν δύσκολο νά τραβήξεις καί σίγουρα ἄν τό ἔκανες δέν τό ἔκανες εὔκολα, κι ἄκουγες καί τήν κατσάδα σου. Γενικά ἦταν πολύ δύσκολο νά κινηθεῖς μέσα στό ναό, εἰδικά οἱ λαϊκοί ἤ ὅσοι δέν εἶχαν κάποια δουλειά. Σιγά σιγά ἄρχισε νά χαλαρώνει κι αὐτό καί νά συνηθίζεται. Μέ τά κινητά ἔγινε ἀκόμα πιό εὔκολο. Ἦρθαν καί τά ἐκκλησιαστικά πρακτορεῖα μέ τά ἐκκλησιαστικά ρεπορτάζ καί τό θέμα πλέον ἔχει «ξεχειλώσει» τελείως. Τουλάχιστον ἐμεῖς ἠχογραφούσαμε καλλιτεχνικά μνημεῖα πού θά μείνουν στήν ἱστορία. Μέ ποιά λογική μπαίνει ἡ κάμερα στό ἱερό καί γιατί χρειάζονται ἑκατό καί διακόσιες φωτογραφίες ἀπό τήν ἴδια ἀκολουθία, ὅταν θά ἀρκοῦσαν ἔστω δέκα ἐνδεικτικές, πού οἱ καλοί φωτογράφοι θά μποροῦσαν μέ διακριτικότητα καί σεμνότητα νά τραβήξουν;

Οἱ δέ ψάλτες τό ἔχουμε παρακάνει μέ τά βίντεο πού τραβᾶμε τήν ὥρα πού ψάλλουμε. Τουλάχιστον ἄς γίνει διακριτικά, ἄς βάλουμε κάπου μία σταθερή κάμερα κι ἄς τήν παρατήσουμε ἐκεῖ.

Νά μιλήσουμε καί γιά τά προβλήματα πού σχετίζονται μέ τίς ἀνθρώπινες συμπεριφορές; Ἱερέων, ψαλτῶν, ἐπιτρόπων, νεωκόρων καί γενικότερα ὅσων διακονοῦν σέ ἕνα ναό; Αὐτά δέν εἴμαστε ἁρμόδιοι νά τά σχολιάσουμε ἀλλά δέν θά πρέπει νά ἀφήνουν ἀδιάφορη τήν ἐπίσημη Ἐκκλησία, καθότι πολύ συχνά γινόμαστε ἀφορμή νά σκανδαλίζεται ὁ κόσμος καί νά ἀπομακρύνεται ἀπ’ τίς ἐκκλησίες.

Ἴσως ὑπερβάλαμε λίγο στήν προσπάθειά μας νά ἀναφέρουμε ὅσο περισσότερα μποροῦμε. Σίγουρα δέν ὑπάρχουν πάντα ὅλα τά προβλήματα μαζεμένα σέ μία ἐνορία καί σίγουρα ὑπάρχουν ἀρκετές ἐνορίες μέ φιλακόλουθους ἱερεῖς καί ψάλτες, πού κάνουν ὅ,τι καλύτερο μποροῦν.

Ταπεινῶς φρονοῦμε ὅτι σέ γενικές γραμμές χρειαζόμαστε κατήχηση στά βασικά. Ἀκολουθία καί πάλι ἀκολουθία. Αὐτή εἶναι ἡ ἐκπαίδευσή μας. Οἱ ἀκολουθίες. Τό καλύτερο γιά ὅλους μας θά ἦταν ἄν μπορούσαμε νά περάσουμε κάποια διαστήματα σέ μοναστήρια, ὅπου οἱ ἀκολουθίες τελοῦνται σωστά καί χωρίς πίεση χρόνου, ὥστε νά μποῦμε στό κλίμα καί στό νόημα. Εἰδικά δέ γιά τούς ὑποψηφίους ἱερεῖς καί ψάλτες τό θεωροῦμε ἀπαραίτητο!

Ἡ ἐνασχόληση μέ τήν ἐκκλησιαστική μας μουσική εἶναι ἐπίσης μία δοκιμασμένη μέθοδος ἐκπαίδευσης, εὐχάριστη, ποιοτική καί μέ σίγουρα ἀποτελέσματα.

Δυστυχῶς, γιά νά ἐκφράσουμε καί τό παράπονό μας, ὑπάρχει ὑποτίμηση τοῦ ψάλτη. Αὐτό φαίνεται ἀπό τόν τρόπο πού ἀντιμετωπιζόμαστε συνήθως ἀπό τούς ἱερεῖς, ὡς ὑπάλληλοι καί ὄχι ὡς συνεργάτες. Ἐπίσης φαίνεται ἀπό τούς πενιχρούς μισθούς τῶν ψαλτῶν. Γενικότερα ὁ ἱεροψαλτικός κόσμος νιώθει ὑποτιμημένος καί πολύ συχνά γίνεται ἀποδέκτης ἀπαράδεκτων συμπεριφορῶν.

Ἡ ἐνορία εἶναι ὁ τόπος ἐκπαίδευσης καί διαπαιδαγώγησης τοῦ ποιμνίου. Πρέπει νά ἀναρωτηθοῦμε τί εἰσπράττει τελικά ὁ πιστός πού ἔρχεται γιά νά ἐκκλησιαστεῖ καί κατά πόσον ὠφελεῖται. Ὁ παπάς κι ὁ ψάλτης ρυθμίζουν τήν ἀκολουθία καί ἔχουν μεγάλη εὐθύνη γιά τό κλίμα πού ἐπικρατεῖ μέσα στόν ναό. Θά πρέπει μεταξύ τους νά ὑπάρχει σύμπνοια καί ἀλληλοσεβασμός. Καί φυσικά σεβασμός στήν παράδοση.

Εὐχόμαστε ἡ Ἐκκλησία νά ἀκούσει τήν κραυγή ἀγωνίας μας καί ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ νά σκύψει πατρικά πάνω ἀπό τά σοβαρά λειτουργικά μας προβλήματα.

 πηγή: orthros.eu