Η διαμάχη των Ορθοδόξων με του Λατίνους περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος

 

Αφού πέρασαν μερικές ημέρες, και ενώ ο βασιλιάς ασθενούσε, ακούστηκαν στους Ανατολικούς τα περί της εκθέσεως πίστεως των Λατίνων και όλοι εξεπλάγησαν και ταράχθηκαν όταν πληροφορήθηκαν ότι ο βασιλιάς πρόκειται να ζητήσει τη γνώμη τους για αυτή γραπτώς.

Συγκεντρώθηκαν, λοιπόν, έπειτα από βασιλική διαταγή οι αρχιερείς με τον Πατριάρχη. Διετάχθη να αναγνωσθεί το κείμενο των Λατίνων και αμέσως όλοι εκτός των τεσσάρων εκείνων λατονοφρόνων, δηλαδή του Ρωσίας, του Νικαίας, του Μυτιλήνης Δοσιθέου και του μεγάλου πρωτοσυγκέλου Γρηγορίου, όλοι οι άλλοι αντέδρασαν θορυβωδώς και με ταραχή λέγοντας: «πως είναι δυνατόν να δεχθούμε τέτοια έκθεση, η οποία περιλαμβάνει όλα τα αντίθετα με την πίστη της Εκκλησίας μας; Ούτε να τη διορθώσουμε μπορούμε, διότι είναι από την αρχή ολόκληρη λανθασμένη».

Αλλά ο Ρωσίας και ο Νικαίας άρχισαν τότε να την υπερασπίζονται και προσπαθούσαν να αποδείξουν ότι μπορούσαν οι Ορθόδοξοι να τη δεχθούν. Υποστήριξαν ότι δήθεν το «δια του Υιού» είναι ισοδύναμο με το «εκ του Υιού».

-                     Οι Ανατολικοί Άγιοι λένε ότι το Πνεύμα το Άγιο εκπορεύεται εκ του Πατρός διά του Υιού, ενώ οι Δυτικοί λένε ότι εκπορεύεται εκ του Πατρός και εκ του Υιού. Και αυτοί που λένε ότι εκπορεύται διά του Υιού και εκείνοι που λένε εκ του Υιού συμφωνούν στην ίδια ακριβώς έννοια. Απλως χρησιμοποιούν οι μεν την πρόθεση ΔΙΑ, οι δε την πρόθεση ΕΚ.

 

Τότε ξεκίνησε μεγάλη και σκληρή μάχη. Από εκείνη τη στιγμή άναψε σε μεγάλο ύψος η φλόγα των διαλέξεων, όχι εναντίον των Λατίνων, αλλά εναντίον των λατινοφρόνων.

Αλλά ποιος από όλους εκείνους θα μπορούσε να αναλάβει ένα τόσο φοβερό αγώνα; Παραδέχθηκαν όλοι ότι δεν δέχονταν αυτή την ομολογία. Είπαν ότι αυτή είναι ολόκληρη αδιόρθωτη. Αλλά ποιος έδειξε τόσο ιδιαίτερη γενναιότητα, ώστε να παλεύει μόνος με πολλούς και μάλιστα αντίθετα με την επιθυμία του Βασιλιά, ο οποίος ανυπομονούσε να έρθει η ώρα της ενώσεως για να πετύχει την παπική βοήθεια; Ποιος άλλος εκτός από εκείνον, ο οποίος ήταν ο ακριβής γνώστης της θεολογίας και γνησιότατος εξηγητής των Αγίων Πατέρων;

-                     Όχι! Αποκρίθηκε ο άγιος Μάρκος χωρίς φόβο ενώπιον του βασιλιά. Δεν ομιλούν με την ίδια και ταυτόσημη έννοια οι άγιοι. Άλλη έννοια δηλώνει το ΕΚ, και διαφορετική το ΔΙΑ!

 

Τότε έγινε μεγάλη μάχη και πολύς λόγος για αυτή τη διαφορά. Τρεις από τους λατινόφρονες, ο Νικαίας, ο Ρωσίας και ο πρωτοσύγκελος ισχυρίζονταν ότι οι δύο προθέσεις έχουν την ίδια σημασία, ενώ ο Άγιος αποδείκνυε ότι σημαίνουν διαφορετικά πράγματα.

Πάνω σε αυτή τη συζήτηση, ο Πατριάρχης αποχώρησε λόγω της ασθένειας, ενώ ο βασιλιάς, αν και ήταν και αυτός άρρωστος και κλινήρης, παρακολουθούσε με προσοχή και ιδιαίτερο ενδιαφέρον αυτούς τους διαλόγους. Παρατηρούσε επίσης, και τις αντιδράσεις των ακροατών που δεν συμμετείχαν στη συζήτηση.

Συνεχιζόταν επί μακρόν ο λόγος περί των προθέσεων ΕΚ και ΔΙΑ, και ο μεγάλος αγώνας δεν κατέληγε. Μόνο η ώρα του γεύματος επέφερε μία διακοπή. Ορίσθηκε να συγκεντρωθούν εκ νέου μετά το γεύμα.

Μετά τη διακοπή, προσήλθαν έπειτα από διαταγή και οι γραμματείς του Πατριάρχη για να προστεθούν κι αυτοί στους αντιπάλους του αγίου Εφέσου, η μάλλον της αλήθειας. Μόλις συνέχισαν το διάλογο από το σημείο που είχαν σταματήσει, οι προσελθόντες γραμματείς συμμαχούσαν και βοηθούσαν τον Ρωσίας, τον Νικαίας και τον μέγα πρωτοσύγκελο Γρηγόριο. Εξαιρέτως τους βοηθούσε ο Αμηρούτζης, διδάσκαλος και φιλόσοφος καθόλου ευκαταφρόνητος.

Όλοι αυτοί, έγιναν ένα σύνταγμα, μία φάλαγγα και βοηθώντας ο ένας τον άλλον φέρονταν στον άγιο με πολύ θυμό. Ο άγιος Μάρκος, μόνος εναντίον τους, χωρίς να ταραχθεί, χωρίς παντελώς να δειλιάσει, αλλά βασιζόμενος στην ελπίδα του Θεού και ενισχυμένος με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος, υπερίσχυε όλων αυτών αναφέροντας πάρα πολλές μαρτυρίες των αγίων για να στηρίξει τους λόγους του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο έφραζε τα απύλωτα στόματα των λατινοφρόνων.

Όταν ανέφερε ο Άγιος μαζί με τα υπόλοιπα ρητά και εκείνο του Αγίου Μαξίμου, για το οποίο είπαμε ανωτέρω, ο Νικαίας πνέοντας ολόκληρος άκρατο λατινισμό είπε: «δεν το δεχόμαστε επειδή δεν σώζεται ολόκληρη η επιστολή!»

Έπειτα τους προέβαλε ρητό του αγίου Ιωάννου του Δμασκηνού, τον οποίο η Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία αναγνωρίζει ως ανακεφαλαίωση όλων των Θεολόγων, ενώ η αγία εβδόμη Οικουμενική Σύνοδος τον ανακηρύσσει μέγα διδάσκαλο και εύχεται προς το Θεό να αξιωθεί να ακολουθεί και φυλάει πάντοτε τα θεία φρονήματα και δόγματά του. Ανέφερε λοιπόν, το εξής σαφέστατο και συντομότατο ρητό του μεγάλου θεολόγου: «ουχ ως εξ αυτού, αλλ’ ως δι’ αυτού εκπορευόμενον, μόνος γαρ αίτιος ο Πατήρ».

Αναφέροντας το ρητό, εξηγούσε άριστα και με θαυμάσια επιχειρήματα τη διαφορά του ΕΚ και του ΔΙΑ. Αλλά παρόλα αυτά, πάλι ο αναίσχυντος Βησσαρίων αποδοκίμασε και αυτή την αναμφισβήτητη μαρτυρία λέγοντας:

-                     Δεν κρεμόμαστε από τη μαρτυρία ενός. Πες μας κι άλλες μαρτυρίες αν έχεις!

 

Τότε ο καλός Ηρακλείας κινούμενος από ζήλο για την αλήθεια λέει στον βασιλιά:

-                     Εμείς ακούμε και καταλαβαίνουμε τις διαθέσεις των ομιλητών και όταν μας το επιτρέψεις θα γνωμοδοτήσουμε πάνω σε αυτές.

 

Έγινε μεγάλος ο αγώνας μέχρι το τέλος της ημέρας, όπου και μόλις διαλύθηκε η συγκέντρωση. Πάλι συνήλθαν την επόμενη μέρα οι ίδιοι και αμέσως ξεκίνησαν οι λόγοι. Όλη τους η έννοια ήταν ή να καταπείσουν τον άγιο Μάρκο Εφέσου ή να τον κάνουν να σωπάσει. Εκείνος, όμως, μάλλον αντιστεκόταν περισσότερο φέρνοντας στο μέσο διάφορες ρήσεις των αγίων διδασκάλων της Εκκλησίας και πάνω σε αυτές στήριζε τα λεγόμενά του.

Για να αποδείξει μάλιστα ότι οι άγιοι μεταχειρίζονται τη πρόθεση ΔΙΑ και την πρόθεση ΜΕΤΑ με την ίδια έννοια, είπε το θεολογικότατο ρητό του αγίου Γρηγορίου Νύσσης:

«Πατήρ μεν άναρχος και αγέννητος, και αει πατήρ νοείται∙ εξ αυτού δε κατά το προσεχές αδιστάκτως ο μονογενής υιός τω πατρί συνεπινοείται ΔΙ’ ΑΥΤΟΥ και ΜΕΤ’ ΑΥΤΟΥ πριν τι κενόν και ανυπόστατον διά μέσου παρεμπεσείν νόημα ευθύς το Πνεύμα το Άγιον συνημμένως καταλαμβάνεται, ουχ υστερίζον την κατά την ύπαρξιν μετά τον Υιόν, ώστε ποτέ τον μονογενή δίχα του Πνεύματος νοηθήναι. Αλλ’ εκ μεν του Θεού των όλων και αυτό την αιτίαν έχον του είναι, όθεν και το μονογενές εστι φως, διά δε του αληθινού φωτός εκλάμψαν, ούτε διαστήματι, ούτε φύσεως ετερότητι του Πατρός ή του μονογενούς αποτέμνεται».

Λέει τότε ο Νικαίας στον άγιο Μάρκο:

-                     Προσκόμισε εάν έχεις και άλλα ρητά που να συμφωνούν με αυτό και τότε θα συμφωνήσουμε κι εμείς με αυτό που τώρα προέβαλες.

 

Που είναι δικαιότερο να σταθούμε; Στην αναίδεια και θρασύτητα των τρισαθλίων εκείνων αποστατών; Ή στην άπειρη υπομονή και τον ακένωτο πλούτο της ειλικρινούς θεολογίας του φύλακα της Ορθοδόξου Πίστεως, του καυχήματος της Εφέσου, του φωστήρα όλης της οικουμένης. Βέβαια, και τα δύο είναι ασύγκριτα. Και εκείνων η υπερβολή της κακίας αλλά και του Αγίου η υπερθαύμαστη στάση και θεολογία.

 

Βλέποντας ο βασιλιάς την φλόγα της φιλονικίας να μεγαλώνει είπε:

-                     Είναι ανάγκη να αποφασίσουμε τι πρέπει να αποκριθούμε στους Λατίνους. Οι φιλονικίες βλέπω ότι συνεχίζονται επ’ άπειρον. Λοιπόν, ετοιμάστε την απάντηση προς του Λατίνους, οι οποίοι την ζητούν απαραιτήτως. Να καταγράψετε τους λόγους που θα ειπωθούν στο εξής.

 

Απάντησε αμέσως ο Ρωσίας Ισίδωρος:

-                     Αν βρεθούν ρητά των ανατολικών αγίων που σχετίζονται με το θέμα μας και μπορούν να μας συμβιβάσουν, δεν πρέπει να συμφωνήσουμε με αυτούς;

 

Λέει ο βασιλιάς:

-                     Μπορείς να κάνεις αυτό το μεγάλο καλό;

Αμέσως του παρουσιάσε ένα ψευτοτετράδιο γεμάτο με κάθε είδους παραποιήσεις. Αυτό το είχε συνθέσει ο Ιωάννης Βέκκος, ο οποίος επί των ημερών του λατινόφρονα βασιλιά Μιχάηλ, αναρριχήθηκε στο θρόνο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως από τον ίδιο τον αυτοκράτορα, επειδή ήταν και ο ίδιος λατινόφρων. Μετά το θάνατο του Μιχαήλ, συγκροτήθηκε αγία και μεγάλη σύνοδος η οποία εξόρισε τον Ιωάννη Βέκκο μακριά από την Βασιλεύουσα, όπου και πέθανε με άσχημο τρόπο.

Από αυτό διάβαζε ο Ρωσίας πολλά ρητά, κάποια παραποιημένα, άλλα κολοβωμένα, άλλα κομμένα όπως ήθελε να τα παρουσιάσει και κόμπαζε λέγοντας ότι όλο το βιβλίο είναι γεμάτο από τέτοια ρητά.

Χάρηκε από αυτό ο βασιλιάς και είπε: «αφήστε τα πολλά και επιλέξτε ένα ή δύο από όλα αυτά και γράψτε σύμφωνα με αυτά τη δική σας έκθεση πίστεως, για να τη στείλουμε στους Λατίνους».

 

Αφού συμπληρώθηκε η έκθεση πίστεως από τους λατινόφρονες και εστάλη στους Λατίνους, δεν άρεσε πάλι σε εκείνους, αλλά ζήτησαν επιπλέον εξηγήσεις σε δώδεκα κεφάλαια αυτής, δηλώνοντας ταυτόχρονα ότι είναι επιτακτική ανάγκη να δώσουν αρκετές, σαφείς και καθαρές εξηγήσεις, ή αλλιώς να δεχθούν τη δική τους έκθεση που είχαν στείλει νωρίτερα.

Ο βασιλιάς και οι δικοί του, λαμβάνοντας αυτή την απάντηση των Λατίνων, βρέθηκαν σε δύσκολη θέση και για πολλές ημέρες την κρατούσαν μυστική, συσκεπτόμενοι στο μεταξύ με ποιο τρόπο θα χειρισθούν την υπόθεση. Όμως, πάλι ο «ουρανός» του Πάπα έκλεισε για πολύ καιρό και δεν «έβρεχε» το συμφωνημένο σιτηρέσιο, οργισμένος από την σκληρότητα των Ανατολικών. Πέρασαν τέσσερις μήνες και επανειλημμένα οι Ανατολικοί ζητούσαν τα οφειλόμενα σαν ζητιάνοι, αλλά ούτε καν απάντηση δεν έπαιρναν. Μόλις και συγκατάνευσαν να τους δώσουν σιτηρέσιο όταν είδαν ότι κινδυνεύουν να πεθάνουν από την πείνα,  αλλά όχι των τεσσάρων οφειλόμενων μηνών, αλλά μόλις δύο μηνών. Σε εκείνη τη διανομή ο Καμεράριος του Πάπα, επίσκοπος Κορώνης Χριστόφορος, δίδοντας τα φλουριά είπε:

- Ας πεταχτεί και τούτο το ψυχικό του Πάπα σαν να έπεφτε στη θάλασσα!

 

Λέγοντας αυτά, πρόσταξε να μη δοθεί τίποτα στον Εφέσου, διότι όπως υποστήριζε «τρώει σαν τον Ιούδα τον άρτο του Πάπα, αλλά εναντιώνεται και εχθραίνεται αυτόν».  Είπε μάλιστα, ότι πρέπει καλύτερα να του δοθεί σχοινί για κρέμασμα! Έτσι μίλησε κατά του δικαίου εκείνος ο φαύλος!

 

 

Πηγή: «Εις έναντι μυρίων - ο άγιος Μάρκος ο Ευγενικός και οι αγώνες του», μοναχού Καλλίστου Ζωγράφου Αγιορείτου Εφεσίου, επιμ. Δημητρίου Παναγόπουλου.

 

Μετάφραση στη δημοτική: Ιστολόγιο Μακκαβαίος