Ἁγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως: «Περί τῆς Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας ὡς προπαιδείας εἰς τόν Χριστιανισμόν»

 

Οἱ λόγοι τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου εἶναι πάντοτε ἐπίκαιροι καί εὐπρόσδεκτοι, ἰδίως ὅσοι ἀναφέρονται στήν Ἑλληνική Φιλοσοφία καί στό Ἑλληνικό Ἔθνος, καθώς διανύομε μία τόσο δύσκολη γιά τόν Ἑλληνισμό καί γιά τήν νεότητα περίοδο. Οἱ παρακάτω γραμμές ἀποτελοῦν τμῆμα ἐκτενέστερου συγγράματος τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, ὅπου περιλαμβάνονται ἀποφθέγματα καί φιλοσοφικοί λόγοι ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τῆς ἐποχῆς του.

Ἀπό τόν πρόλογον τοῦ Ἁγίου: 

…οἱ Ἕλληνες σοφοί, εἴτε ἐξ ὁλοκλήρου, εἴτε ἐν μέρει, ὑπῆρξαν διδάσκαλοι τῆς ἀληθείας, τήν ἀγάπησαν καί τήν ἀναζήτησαν μέ πάθος καί τούς ὁδηγοῦσε πρός τήν ἀληθινή φιλοσοφία μία ἐρωτική ἀγάπη γιά τή γνώση τῆς ἀληθείας. Αὐτή ἡ ἀγάπη ὁδήγησε σταδιακά τό Ἑλληνικό Ἔθνος στήν καθαρότερη καί σαφέστερη γνώση...τῆς ἀληθείας καί ἐν τέλει στήν ἀλήθεια ἐξ ἀποκαλύψεως, τόν Χριστιανισμό. 

Ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία ὑπῆρξε γιά τήν Ἑλληνική φυλή ὁ παιδαγωγός γιά τήν κατανόηση τῆς ἐξ ἀποκαλύψεως ἀληθείας. Ὁ ἔρως πρός τήν φιλοσοφία ἔγινε ἔρως πρός τόν χριστιανισμό καί ἡ φιλοσοφία ἔγινε πίστη πρός τόν Χριστό. Ἄρα ὁ ἔρως πρός τήν ἀλήθεια ὑπῆρξε ὁ λόγος, γιά τόν ὁποῖο ἡ Ἑλληνική Φυλή ἔγινε λάτρης καί ὀπαδός τῆς ἐξ ἀποκαλύψεως ἀληθείας, τοῦ Χριστιανισμοῦ, εὐθύς ὡς ἐμφανίστηκε ἐπί τῆς γῆς. Ἔκτοτε, τόν ἀποδέχθηκε μέ θέρμη, τόν ἀγκάλιασε καί ἔδωσε μέ προθυμία τό αἷμα της γι’ αὐτόν. Ἐπειδή, λοιπόν ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία ὑπῆρξε τόσο σπουδαία καί ἐξ αἰτίας της πρώτη ἡ Ἑλληνική φυλή ἀσπάσθηκε τόν Χριστιανισμό, ἐπέλεξα ὡς θέμα μελέτης... «τήν Ἑλληνικήν Φιλοσοφίαν ὡς προπαιδείαν εἰς τόν Χριστιανισμόν» ἐπειδή εἶναι θέμα ἐξαιρετικά σπουδαῖο γιά τούς Ἕλληνες. 

Ἀπό τό κυρίως ἔργο τοῦ Ἁγίου: 

…Ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία ἐδίδαξε τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ, τήν σχέση τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Θεό καί τήν σχέση τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἄνθρωπο. Τόν ἐδίδαξε τίς ἰδιότητες τοῦ θείου (Θεοῦ) καί τήν συγγένεια τοῦ ἀνθρώπου πρός Αὐτό. Ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία ἐδίδαξε τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ γιά τήν ἀνθρωπότητα καί μέ τίς ὀρθές ἀπό τίς θεωρίες της χειραγώγησε ὡς παιδαγωγός τήν ἀνθρωπότητα πρός τόν Χριστό. 

Ἡ φιλοσοφία ὑπῆρξε καί εἶναι κτῆμα τῶν Ἑλλήνων καί κανένας δέν εἶναι δυνατόν νά τήν ἀφαιρέσει ἀπ’ αὐτούς. Μέ τήν διάδοσή της ἀνάμεσα στά ἔθνη τά προσελκύει καί τούς προσφέρει Ἑλληνικότητα, χωρίς ἡ ἴδια νά χάνει ποτέ τήν ἑλληνικότητά της. 

Ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία ἐγεννήθηκε χάριν τοῦ Χριστιανισμοῦ καί ἐταυτίσθηκε μέ αὐτόν γιά νά ἐργασθεῖ γιά τήν σωτηρία τῆς ἀνθρωπότητος. Ἕλληνες καί Φιλοσοφία εἶναι ἔννοιες ἀξεχώριστες. Αὐτό μαρτυρεῖ καί ὁ Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν Παῦλος ὅταν ἀναφέρει: «Οἱ Ἕλληνες ἀναζητοῦν μέ πάθος τήν σοφία». Γιατί ὁ Ἕλληνας εἶναι πραγματικά γεννημένος γιά νά διδάσκει τήν ἀνθρωπότητα. 

Ἀλλά, ἄν ἡ ταυτόσημη μέ τόν Ἕλληνα φιλοσοφία εἶναι ὁ παιδαγωγός, ὁ ὁδηγός πρός τόν Χριστιανισμό, πρέπει νά καταλήξουμε στό συμπέρασμα, ὅτι ὁ Ἕλληνας, πλασμένος φιλόσοφος, εἶναι καί πλασμένος Χριστιανός. Εἶναι πλασμένος νά γνωρίσει τήν ἀλήθεια καί νά τήν διαδίδει στά ἄλλα ἔθνη. 

Ναί, ὁ Ἕλληνας ἐγεννήθηκε ἀπό θέληση τῆς Θείας Πρόνοιας διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος. Αὐτό τό ἔργο εἶναι ἡ πνευματική κληρονομιά του, αὐτή εἶναι ἡ ἀποστολή του, αὐτό εἶναι τό ξεχωριστό κάλεσμά του ἀνάμεσα ἀπό τά ἔθνη. Αὐτό τό μαρτυρεῖ ἡ ἐθνική του ἱστορία, τό μαρτυροῦν οἱ κλίσεις καί οἱ τάσεις τοῦ χαρακτῆρος του, τό μαρτυροῦν καί οἱ εὐγενικές του διαθέσεις, τό μαρτυρεῖ ἡ ἴδια ἡ μακροβιότητα τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἀπό ὅπου συμπεραίνεται καί ἡ αἰωνιότητά του. Καί αὐτό συμβαίνει ἐπειδή εἶναι προορισμένος γιά τό ἔργο τοῦ Χριστιανισμοῦ καί συνδεδεμένος μέ αὐτό. Καί ὁ Χριστιανισμός εἶναι αἰώνιος. 

Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, πάλι, ἐνῶ ὅλα τά ἔθνη ἐμφανίσθηκαν στήν παγκόσμια σκηνή καί ὑπῆρξαν παροδικά, τό Ἑλληνικό Ἔθνος παρέμεινε δραστήριο στό προσκήνιο παγκοσμίως σέ ὅλους τούς αἰῶνες. Καί αὐτό ἔγινε, ἐπειδή ἡ ἀνθρωπότητα ἔχει ἀνάγκη ἀπό διδασκάλους. Αὐτό φαίνεται καί ἀπό τήν ἐπιλογή τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς ἀπό τήν Θεία Πρόνοια γιά νά τῆς ἐμπιστευθεῖ, σάν ἱερή παρακαταθήκη, τήν Ἁγία Πίστη, τήν Θρησκεία τῆς Ἀποκαλύψεως καί τό θεῖο ἀποστολικό ἔργο της. Δηλαδή, τό αἰώνιο ἔργο τῆς σωτηρίας μέ τήν διάπλαση τῆς ἀνθρωπότητος, κατά τίς ἀρχές τῆς ἀπό θεία Ἀποκάλυψη Θρησκείας, τοῦ Χριστιανισμοῦ. Καί εἶναι ἀλήθεια, ὅτι αὐτό τό ἔργο ἔχει ἀνατεθεῖ στήν Ἑλληνική φυλή. Αὐτό ἀποδεικνύεται ἀπό τήν ἱστορία. Μέ ἕνα μόνο βλέμμα στήν ἱστορία τοῦ Χριστιανιμοῦ διαπιστώνουμε αὐτήν τήν ἀλήθεια, ἐπειδή ἐκεῖ, ἀπό τήν πρώτη της σελίδα, φαίνεται ἡ δράση τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς μέσα στό Χριστιανισμό καί ἡ κλήση της νά ἀναλάβει τήν μεγάλη ἀποστολή τοῦ Χριστιανικοῦ ἔργου. 

Οἱ Θεῖοι λόγοι τοῦ Σωτῆρος, ὅταν τοῦ ἀνήγγειλαν ὅτι ἐζήτησαν νά Τόν ἰδοῦν Ἕλληνες, τώρα ἐδοξάσθη ὁ Υἱός τοῦ Ἀνθρώπου, εἶχαν ἕνα βαθύ νόημα. Ἦταν λόγοι προφητικοί, πρόβλεψη μελλοντικῶν γεγονότων. Οἱ Ἕλληνες αὐτοί ἐνώπιον τοῦ Χριστοῦ ἦταν οἱ ἀντιπρόσωποι ὁλοκλήρου τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους. Στήν παρουσία τους διέκρινε καί ἀνεγνώρισε ὁ Ἰησοῦς τό Ἔθνος, στό ὁποῖο ἐπρόκειτο νά δοθεῖ ἡ ἱερή παρακαταθήκη γιά νά τήν διαφυλάξει χάριν τῆς ἀνθρωπότητος. Ἀπό τόν πόθο τῶν Ἑλλήνων νά Τόν ἀναζητήσουν, διέκρινε ὅτι ἦταν πρόθυμοι νά δεχθοῦν τήν διδασκαλία Του, προέβλεψε ὅτι θά δοξασθεῖ ἀπό τήν πίστη τῶν ἐθνῶν καί ἀνεγνώρισε τό ἀπό καταβολῆς τοῦ κόσμου προετοιμασμένο ἔθνος γιά νά φέρει εἰς πέρας τήν ἀποστολή καί νά ὁλοκληρώσει τόν ὕψιστο Σκοπό. 

Γιατί, πραγματικά, ἀπό καταβολῆς κόσμου εἶχε κληθεῖ τό Ἑλληνικό Ἔθνος νά πραγματοποιήσει αὐτόν τό σκοπό καί ἦταν γι’ αὐτόν πλασμένο. Ὁ Θεός μέσα στά πλαίσια τῆς Θείας Του Προνοίας διέπλασε τό Ἑλληνικό Ἔθνος σάν ὀφθαλμό στό σῶμα τῆς ἀνθρωπότητος καί ἀπό αὐτήν τήν θέση τό ἐκάλεσε νά ἐργασθεῖ γιά τήν ἀναγέννησή της. 

Τό Ἑλληνικό Ἔθνος, μέ αὐτή τήν φυσική ἰδιότητα, κατόρθωσε νά ἐξετάζει σάν ἀληθινός ὀφθαλμός καί ὅσα εἶναι ἐμφανή καί ὅσα εἶναι κρυμμένα κάτω ἀπό πέπλο μυστηρίου. Παρετήρησε ἔκθαμβο τό ἐκπληκτικό κάλλος, τήν ὀμορφιά τῆς ἁρμονίας τῆς δημιουργίας καί ἀνεζήτησε τόν Θεῖο Δημιουργό. Ἀφοσιώθηκε μέ λατρεία στήν ἔρευνα καί ἀνεκάλυψε τόν Θεῖο Δημιουργό μέσα στά δημιουργήματά Του. Ἡ εἰκόνα τοῦ Θείου Δημιουργοῦ, γραμμένη μέ θεϊκό δάκτυλο ἐπάνω στά δημιουργήματα, προσέλκυσε τήν προσοχή τῶν Ἑλλήνων καί τούς συνεπῆρε. 

…Ὁ Ἕλληνας, λοιπόν, μέ τήν βοήθεια τῆς φιλοσοφίας, ἐγνώρισε πρῶτα τήν ὕπαρξη τοῦ θείου καί στήν συνέχεια τόν ἑαυτό του καί τό ποιός ἀκριβῶς εἶναι. Μέ τήν γνώση τοῦ Θεοῦ ἀπέκτησε καί τήν τέλεια γνώση τοῦ ἑαυτοῦ του καί μέ αὐτόν τόν τρόπο κατενόησε τήν σχέση του πρός τό θεῖο, τήν εὐγένειά του, δηλαδή τήν ἀνωτερότητα τῆς καταγωγῆς του καί ἔμαθε ὅτι ἡ ἀφοσίωση πρός τό θεῖο εἶναι τό πρῶτο ἀπό τά καθήκοντά του. Ἐγνώρισε, ἐξ ἄλλου, ὅτι ἡ ἀποστολή του στόν κόσμο εἶναι νά προσπαθεῖ νά γίνει τέλειος καί νά ἀνυψωθεῖ ἀπό τόν ὑλικό κόσμο πρός τόν πνευματικό. Ἔμαθε, ὅτι ὁ πνευματικός κόσμος πρέπει νά δίνει ζωή στόν ὑλικό κόσμο, ὅτι τό πνεῦμα πρέπει νά ἐπικρατεῖ στήν ὕλη, ὅτι οἱ ἐσωτερικοί πνευματικοί νόμοι ἔχουν μεγαλύτερη ἰσχύ ἀπό τούς ἐντός του φυσικούς νόμους καί ὅτι μέσα του πρέπει νά ἐπικρατοῦν αὐτοί οἱ λογικοί νόμοι. Ἔμαθε ὅτι ὁ ἄνθρωπος γίνεται τέλειος ὅταν ἀφομοιωθεῖ μέ τόν Θεό καί ὅτι ἀφομοιώνεται μέ τό Θεῖο, ὅταν στολίζεται μέ εὐσέβεια, δικαιοσύνη, ἀλήθεια καί ἐπιστήμη, δηλαδή, μέ τήν πλήρη γνώση τῆς ἀληθείας. Γιατί εἶναι ἀλήθεια, ὅτι αὐτές οἱ ἀρετές ἔχουν τήν δύναμη νά τελειοποιοῦν τόν ἄνθρωπο. Καί αὐτό, ἐπειδή ἡ εὐσέβεια ἀποτελεῖ γιά τόν ἄνθρωπο τόν δρόμο γιά νά πλησιάσει τό Θεῖο, ἐνῶ ἡ δικαιοσύνη, ἡ ἀλήθεια καί ἡ ἐπιστήμη τόν ὁδηγοῦν στό νά ἐπιτύχει τήν μετατροπή του σέ εἰκόνα καί ὁμοίωση τοῦ Θείου. 

Ὁ Ἕλληνας, ἀφοῦ ἔμαθε ποιός εἶναι καί ποιός πρέπει νά γίνει, ἔβαλε ὡς στόχο του τήν τελειοποίησή του. Ἐλάτρευσε τό πνεῦμα καί ἐδημιούργησε ἕνα πνευματικό κόσμο, μέσα στόν ὁποῖον ἤθελε νά ζεῖ. Ἡ γνώση τοῦ καλοῦ, τοῦ ἀγαθοῦ καί τοῦ ἀληθινοῦ, καθώς καί ἡ ἔμφυτη ἀγάπη πρός τόν πλησίον ἀνέπτυξε στήν καρδιά του τόν πόθο τῆς μεταδόσεως καί μέ αὐτόν τόν τρόπο ἔγινε διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος. Ἐζήτησε νά ἐξομοιώσει ὅλους πρός τόν ἑαυτό του. Δέν ἐγεννήθηκε, ὅμως, κατακτητής τοῦ σώματος, ἀλλά τοῦ πνεύματος. Δέν ἀνεζήτησε δούλους, ἀλλά ἐλευθέρους. Αὐτό ἀγάπησε. Καί αὐτή ἡ θεία ἀγάπη ἔγινε τό κίνητρο ὅλων τῶν ὁρμῶν του. Αὐτή ἡ ἀγάπη διεμόρφωσε τόν ἐθνικό του χαρακτήρα, ὁ ὁποῖος καί ἔμεινε ἀναλλοίωτος. Μέ αὐτόν τόν τρόπο ἐπλάσθηκε ὁ Ἕλληνας καί μέ αὐτόν τόν τρόπο διαμορφώθηκε τό ἦθος του καί ὁ ἠθικός χαρακτήρας του. Καί ἕνας τέτοιος χαρακτήρας δέν ἦταν δυνατόν παρά νά ἐνθουσιασθεῖ ἀπό τίς ἀρχές τοῦ Χριστιανισμοῦ. 

…Ὁ Ἕλληνας, ἐφόσον εὐρῆκε στόν Χριστιανισμό τίς ἴδιες τίς ἀρχές του, τήν εἰκόνα τοῦ τέλειου καί τοῦ ἰδανικοῦ του καί, κυρίως, τόν μόνο Διδάσκαλο ἱκανό νά τόν διδάξει ὅλα ὅσα ἤθελε νά μάθει καί νά γνωρίσει καί ὅ,τι ἐποθοῦσε καί ἐπιζητοῦσε καί ἐφόσον εὐρῆκε, ὅτι ὁ Χριστιανισμός ἐξέφραζε τά αἰσθήματά του, τόν ἀγκάλιασε καί τόν προστάτεψε θερμά. Καί ὁ Χριστιανισμός τοῦ ἐχάρισε ὡς πρῶτο δῶρο νέα ζωή. Σέ ἀντάλλαγμα, ὁ Ἑλληνισμός τόν ὑπεστήριξε μέ τούς ἀγῶνες καί τό αἷμα του. 

Ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία ὁδηγοῦσε τό Ἑλληνικό Ἔθνος πρός τόν Χριστιανισμό. 

Ἑπομένως, ἡ φιλοσοφία προπαρασκευάζει ἑτοιμάζοντας τόν δρόμο ὅσων πρόκειται νά φθάσουν στήν τελειοποίηση διά τοῦ Χριστοῦ καί μέ τήν βοήθειά Του. 

Καί ἀλήθεια, εἶναι δυνατόν νά ρωτήσει κάποιος. Γιατί νά γραφοῦν ἑλληνικά οἱ Γραφές καί ὄχι ρωμαϊκά; Ἤ σέ κάποια ἄλλη γλῶσσα; Ἡ θεία πρόνοια εἶχε γι’ αὐτό (εἰδικό) λόγο, τό ὅτι τό Ἑλληνικό Ἔθνος εἶχε ἤδη κληθεῖ ἀπό τήν ἐμφάνισή του γιά τόν Χριστιανισμό. 

Χωρίς ἀμφιβολία εἶχε κληθεῖ τό Ἑλληνικό Ἔθνος νά ἐργασθεῖ γιά τόν Χριστιανισμό καί γι’ αὐτό ὑπῆρξε πρόνοια νά γνωρίσει τήν ἐξ ἀποκαλύψεως ἀλήθεια καί μέ τήν βοήθεια τῆς φιλοσοφίας καί μέ τήν βοήθεια τῆς ἀποκαλύψεως. Ἤδη ἔχουμε τήν δυνατότητα νά ὑποστηρίξουμε, ὅτι ἡ φιλοσοφία ὁδηγοῦσε τό Ἑλληνικό Ἔθνος στόν Χριστό γιά νά τό ἀναδείξει κατάλληλο ὄργανο γιά τήν διάδοση τῶν θείων ἀρχῶν Του. 

Ἑπομένως, ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία, εἶναι στήν πραγματικότητα, «συναίτιον αἴτιον» καί συνεργός καί αἰτία νά ἀντιλαμβανόμαστε τήν ἀλήθεια, ἀλλά δέν εἶναι ἡ ἴδια ἡ ἀλήθεια, ἡ ὁποία θά ἦταν δυνατόν νά θεωρηθεῖ τό τέρμα τῶν ἐνεργειῶν τῆς ἀνθρωπότητος καί ἡ κατεύθυνση καί ὁ σκοπός τῆς δράσεώς της. 

…Ἡ ἀνθρωπότητα ἐζητοῦσε θεία ἀποκάλυψη γιά νά μάθει τήν ἀλήθεια. Καί γιά νά βεβαιωθεῖ καί νά πεισθεῖ χρειαζόταν Θεῖο Διαπλάστη. Ἡ φιλοσοφία ὅμως δέν τά εἶχε αὐτά. Ἡ ἀνθρωπότητα τά βρῆκε στόν Χριστιανισμό, πρός τόν ὁποῖο ὁδηγοῦσε τά βήματά της ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία. 

Ἐν Ἀθήναις τῇ 17 Ἰουνίου 1896 

† Ὁ Πενταπόλεως ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ 

(Τό ὅλον ἔργον τῆς παρούσης σύνοψης ἀπό τήν μελέτη τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, ὑπάρχει στό βιβλιοπωλεῖο «Νεκτάριος Παναγόπουλος, Κολοκοτρώνη 9, 105 62, Ἀθῆναι)

 

πηγή:  orthodoxia-ellhnismos.gr