Άγιος Κοσμάς και Αλή – Πασάς

«Και στην Πόλη θα πας… μα με κόκκινα γένεια…»

Οι δύο αυτές φυσιογνωμίες έπαιξαν σπουδαίο ρόλο εις την Βαλκανικήν κατά τα τέλη του 18^ου αιώνος. Ρόλο όμως εκ διαμέτρου αντίθετο. Ο μεν Αλή Πασάς επεβλήθη διά της βίας, κατήντησε τύραννος ωμός, θηρίο ανήμερο, το φόβητρο της Ηπείρου και αυτής της Πύλης. Ο δε πάτερ Κοσμάς, ο φτωχός καλόγερος που δεν είχε δεύτερο ράσο, επεβλήθη με την αγάπη του Χριστού. Κατέκτησε τις καρδιές όλων και αυτών των Τούρκων. Και το όνομά του έγινε θρύλος που ζει ακόμα και μένει στο στόμα του λαού.

Και όμως οι δύο αυτοί είχαν κάποιο σημείο επαφής. Εγνωρίσθησαν, και ο Αλή Πασάς εκτιμούσε βαθύτατα τον Κοσμά. Τον λάτρευε κυριολεκτικώς και τον τιμούσε πολύ.

Η γνωριμία τους έγινε υπό δραματικές συνθήκες. Ο πατήρ Κοσμάς το 1779 περιόδευε την Β. Ήπειρο. Είχε φθάσει κοντά στο Τεπελένι. Την ώρα, που κήρυττε στα πλήθη οι μπράβοι των κοτζαμπάσηδων και των Εβραίων του επιτέθηκαν. Ήλθαν στα χέρια, έγινε συμπλοκή μεγάλη κι ο Άγιος γλύτωσε διά της φυγής. Καταδιωκόμενος μπήκε στο Τεπελένι. Εκεί εις ένα δρόμο, στην ανοιχτή πόρτα ενός σπιτιού, μια γυναίκα του έκανε νόημα να μπει μέσα να τον κρύψει. Τον έκρυψε. Όταν σε λίγο έφθασαν ασθμαίνοντες οι διώκτες, την ερώτησαν αν τον είδε. Τους έδωσε δρόμο. «Ναι, τους λέει, τώρα δα πέρασε από δω. Τρέξετε και θα τον φτάσετε.» Η γυναίκα εκείνη ήταν η περιβόητη Χάμκω, η μάνα του Αλή Πασά.

Το βράδυ ήλθε και ο Αλής. Ως 35 χρονών. Τότε ήτανε στο κλαρί, αρχηγός συμμορίας. Του παραθέσανε αρνί ψητό και ψωμί καθαρό, δηλαδή από σιτάρι. Την ώρα του φαγητού ο π. Κοσμάς έδωσε καλές συμβουλές. Η δε Χάμκω, που ήξερε το προφητικό χάρισμα του Αγίου, τον ερώτησε για την σταδιοδρομία του γιού της.

-          Θα γίνει τρανός, απάντησε ο π. Κοσμάς

-          Θα πάρω το Μπεράτι; Ρώτησε τότε ο Αλής.

-          Θα το πάρεις, είπε ο π. Κοσμάς.

Ο Αλής ευχαριστήθηκε. Τα μάτια του άστραψαν. Έπειτα από λίγο ξαναρώτησε:

-          Την Πρεμέτη; Τα Γιάννενα; Θα τα πάρω; Τρώγοντας, βλέπετε, έρχεται η όρεξη. Ο Άγιος Κοσμάς τον κοίταξε κατάματα κι απάντησε πάλι:

-          Και την Πρεμέτη και τα Γιάννενα θα τα πάρεις. Θα πάρεις και την Πρέβεζα… (Πράγματι το Κράτος του Αλή Πασά μέχρι την Πρέβεζα εξετάθη).

Του πρόσθεσε όμως:

-          Να θυμάσαι πάντοτε, να αγαπάς και να υπερασπίζεσαι τους Χριστιανούς, αν θέλεις να μείνει η εξουσία στους διαδόχους σου.

Την άλλη ημέρα ο Αλής εξέβγαλε τον Άγιο, που θα πήγαινε βορειότερα. Προτού όμως αποχωρισθούν, τον ερώτησε και πάλι δια το μέλλον του. Αν θα πάει δηλαδή στην Πόλη.

-          Και στην Πόλη θα πας… μα με κόκκινα γένεια…

Ο Αλής έμεινε ικανοποιημένος. Δεν κατάλαβε την τελευταία φράση, που εσήμαινε, ότι θα πήγαινε το κεφάλι του ματωμένο, όπως και τον επήγαν πράγματι, μετά τον σκοτωμό του στον Σουλτάνο στην Πόλη.

Έπειτα από λίγες ημέρες ο Κοσμάς εμαρτύρησε στο Καλλικόντασι. Ο Αλής λυπήθηκε και εκδικήθηκε τον θάνατό του. Έφαγε πολλούς. Στο 1788 έγινε σατράπης των Ιωαννίνων και κύριος του Μπερατιού. Θυμήθηκε τότε την προφητεία του π. Κοσμά και του έφτιαξε Μοναστήρι μεγαλοπρεπές στον τόπο του μαρτυρίου του. Έδωσε ο ίδιος γι’ αυτό πολλά χρήματα. Έκαμε δε και έρανο, τόσο στην Ήπειρο όσο και στην Αιτωλοακαρνανία. Ιδού και τα σχετικά φιρμάνια.

Βεζύρ Αλή Πασάς

Από τον υψηλότατον

Εις ινσάς Ρωμαίοι ναχιγιές του Βερατίου Μωζακιάρηδες και βλάχοι, γραμποβάριδες, χωρία, τσιφλίκια, σας φανερώνω ότι για όπου έβαλα επίτροπον να μου φτιάση το Μοναστήριον του πάτερ Κοσμά και εβοήθησα και εγώ άσπρα και να βοηθήσετε και εσείς, καθώς και να σας ειπεί ο Δεσπότης και να φτιάση αυτό το μοναστήριν και όποιος να μη βοηθήση θέλει μου απομείνει το χατήρι και ύστερον θέλω να πληρώσετε διπλά, καθώς σας προστάζω, έτσι να ακολουθήτε εκ αποφάσεως.

Την 12 Σεπτεμβρίου 1813 Αργυροκάστρω.

Το 1814 εξέδωσε και έτερο φιρμάνι προς τον Μητροπολίτη Βερατείου:

«… Το έκανα χάζι πολύ, όπου εγενήκαταν μουκαέτηδες διά τον γέρο Κοσμά. Για όπου έρχεται τώρα ο ηγούμνεος μαζί με τον πρωτομάστορα και να βάλετε να φτειάση τους οντάδες και το κουλούρι του Μοναστηριού, όπυ θα γίνη τεκμήλι, απ’ όλα τα μοναστήρια και ότι τώρα με έλθιμο θελά έλθω εκεί και θέλω να τον εύρω έτοιμον. Μονάχα να πασχίσετε όλοι σας να φτιάσετε και όλοι οι Ρωμαίοι του Μπερατιού να βοηθήσουν μικροί τε και μεγάλοι. Και γράφω Ιμβραήμ Αράπη να σας κάμη μουαϊδέν σε κάθε δουλειά. Καθώς σας γράφω να κάμετε…»

Κατασκεύασε επίσης για την αγία κάρα του, θήκη αργυρή, επιχρυσωμένη, αδαμαντοκόλλητη. Ακόμη επέβαλε την εορτή του Αγίου Κοσμά. Εδώ είναι το παράδοξο! Αυτόν τον άγιο τον ανεκήρυξε Άγιο, όχι η Εκκλησία και το Πατριαρχείο, αλλ’ ένας αλλόθρησκος, ένας Μουσουλμάνος! Γράφει το λεξικό των Αγίων Πάντων. «Η εορτή του Αγίου Κοσμά ήρξατο από το 1815, διά βεζυρικής διαταγής του Αλή Πασά, όστις έγραψεν εις όλους τους Αρχιερείς ίνα διατάξωσι τον λαόν να κλείνη η αγορά την ημέραν εκείνην 24^ην Αυγούστου».

Πηγή: «Ο Άγιος Κοσμάς ο Αίτωλος», Χαραλάμπους Βασιλοπούλου Αρχιμανδρίτου, εκδ. «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ»