Ἀλήθεια, τὸ πιστεύετε;

Γράφει ὁ κ. Λέων Μπράνγκ, θεολόγος

  Ἡ «Ἑβδομάδα Προσευχῆς γιὰ τὴν Ἑνότητα τῶν Χριστιανῶν» ἔχει ὁριστεῖ ἀπὸ τὸ Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν (ΠΣΕ) στὸ βόρειο ἡμισφαίριο γιὰ τὶς 18-25 Ἰανουαρίου, στὸ διάστημα ἀνάμεσα σὲ δύο ἑορτὲς τοῦ δυτικοῦ χριστιανισμοῦ, τῆς ὁμολογίας τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου καὶ τῆς μεταστροφῆς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Γιὰ τὸ νότιο ἡμισφαίριο ἔχει ἐπικρατήσει ἡ Πεντηκοστή, ἡ ὁποία ἐκφράζει τὴν ἐπιθυμητὴ ἑνότητα ποὺ δηλώνεται μὲ τὰ λόγια τοῦ Χριστοῦ «ἵνα πάντες ἓν ὦσιν». Σύμφωνα μὲ  τὸ ἱστολόγιο τοῦ ΠΣΕ «oikoumene.org» τὸ ἑκάστοτε θέμα, οἱ ἑορτασμοὶ τῆς ἑβδομάδας καὶ τὰ λειτουργικὰ κείμενα

προετοιμάζονται ἀπὸ μία ὁμάδα τῆς οἰκουμενικῆς κίνησης, σὲ κάποια περιοχὴ τοῦ κόσμου, καὶ ὑποβάλλονται σὲ ἐπεξεργασία σὲ μία κοινὴ διεθνῆ συντακτικὴ ἐπιτροπὴ τοῦ ΠΣΕ καὶ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας. Ἔπειτα δημοσιεύονται ἀπὸ τὸ Παπικὸ συμβούλιο γιὰ τὴν προώθηση τῆς ἑνότητας τῶν χριστιανῶν καὶ τὸ ΠΣΕ. Φέτος οἱ προετοιμασίες ἔγιναν ἀπὸ τὴ μοναστικὴ κοινότητα Bose στὴ βόρεια Ἰταλία, ἡ ὁποία ἀποτελεῖται ἀπὸ μοναχοὺς καὶ μοναχὲς ποὺ ἀνήκουν σὲ διάφορες χριστιανικὲς ὁμολογίες. Ὡς βασικὸ σύνθημα τῆς φετινῆς «Ἑβδομάδας Προσευχῆς…» ἔχει ἐπιλεγεῖ τὸ «πιστεύεις τοῦτο;», παρμένο ἀπὸ τὸν διάλογο τοῦ Χριστοῦ μὲ τὴν Μάρθα μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Λαζάρου, τὸν ἀδελφό τῆς Μάρθας. Ὁ Χριστὸς μετὰ ἀπὸ ἀποκάλυψη ποὺ τῆς κάνει, λέγοντας «ἐγὼ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή. ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, κἄν ἀποθάνῃ, ζήσεται· καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα» τῆς θέτει τὸ ἐρώτημα «πιστεύεις τοῦτο;» Καὶ ἀπαντᾶ ἡ Μάρθα «ναί, Κύριε, ἐγὼ πεπίστευκα ὅτι σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ ὁ εἰς τὸν κόσμον ἐρχόμενος.» (Ἰω. 11, 25-27). Τὸ σύνθημα αὐτὸ προφανῶς ἔχει ἐπιλεγεῖ μὲ ἀφορμὴ τὸν ἑορτασμὸ τῆς μνήμης τῶν 1700 ἐτῶν τῆς ἐν Νικαίᾳ Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου τὸ 325 μ.Χ., ὅπου συντάχθηκε τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως, τὸ ὁποῖο συμπληρώθηκε κατὰ τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει Β΄ Οἰκουμενικὴ Σύν­οδο τὸ 381 μ.Χ. Τὸ σύνθημα αὐτὸ ἐπαναλαμβάνεται ἀρκετὲς φορὲς στὴν ἀκολουθία τῆς οἰκουμενιστικῆς συμπροσευχῆς, ἡ ὁποία ἀκολουθεῖ στὴ δομὴ της πιστὰ τὴ δομὴ τῆς Θείας Λειτουργίας χωρὶς ὅμως προσφορὰ τῶν θείων δώρων, χωρὶς ἀναφορά, ἀνάμνηση, ἐπίκληση καὶ φυσικὰ χωρὶς Θεία Κοινωνία, χωρὶς δηλαδὴ τὸ «κοινὸν ποτήριον». Σύμφωνα μὲ  δήλωση τοῦ Πατριάρχου Κων/πόλεως Βαρθολομαίου δὲν εἶναι  ἀκόμα ἕτοιμα  τὰ  πρά­γματα γι’ αὐτό, στὸ ὁποῖο, ὅμως, ὡς ἔκφραση τῆς πλήρους ἑνότητας, ἐνατενίζουν πάντες οἱ θιασῶτες τοῦ οἰκουμενισμοῦ.

  Ὑπάρχει, ὡστόσο, ὅπως τονίζει τὸ κείμενο τῆς συμπροσευχῆς, ἤδη ἡ κοινὴ πίστη ὅλων. Ρητὰ ἀναφέρει: «Πρὸ 1700 ἐτῶν οἱ χριστιανοὶ πάλευαν μὲ ζητήματα τῆς πίστης. Οἱ διαμάχες τελικά τούς ἐπέτρεψαν νὰ διακηρύξουν τὴν πίστη τους μὲ τὰ λόγια τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως τῆς Νίκαιας. Σήμερα, ὡς χριστιανοὶ ἀπὸ διαφορετικοὺς πολιτισμοὺς καὶ ὁμολογίες, συγκεντρωνόμαστε, γιὰ νὰ γιορτάσουμε τὴν κοινή μας πίστη. Ὁ Χριστὸς εἶναι ἀνάμεσά μας.» Ἀκολουθεῖ ἡ ἀπάντηση ὅλων τῶν συμμετεχόντων: «Ἦταν. Εἶναι. Καὶ πάντα θὰ εἶναι».

  Τὸ κείμενο αὐτὸ ἀνέγνωσε ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ Πατριαρχείου Κων/πόλεως, ὁ ὀρθόδοξος Πρωθιερέας π. Ράντου Κωνσταντῖνος Μίρον, στὴν κεντρικὴ ἀκολουθία τῆς Ἑβδομάδας Προσ­ευχῆς γιὰ τὴν Ἑνότητα τῶν Χριστιανῶν, στὴν ὁποία, στὶς 19 Ἰανουαρίου στὸν Καθεδρικὸ Ρωμαιοκαθολικὸ Ναὸ τῆς πόλης Ἔσσεν τῆς Γερμανίας, συμμετεῖχαν δώδεκα χριστιανικὲς «ἐκκλησίες». Ὁ π. Κωνσταντῖνος εἶναι ὁ ἀπερχόμενος πρόεδρος τῆς Ὁμάδας Ἐργασίας τῶν Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν (ACK) στὴ Γερμανία (παρόμοιες ὁμάδες ὑπάρχουν καὶ σὲ πολλὲς ἄλλες χῶρες). Μὲ τὴν ἀνάγνωση τοῦ κειμένου ἐπικύρωσε ὅτι ἡ ζωντανὴ παρουσία τοῦ Χριστοῦ ἀνάμεσά τους εἶναι ἡ ἐγγύηση τῆς κοινῆς πίστης, ἡ ὁποία ἐπιτεύχθηκε στὴν Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύν­οδο μὲ τὴ διατύπωση τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως καὶ θὰ ὁμολογηθεῖ ἀπὸ ὅλους στὴ συνέχεια τῆς ἀκολουθίας. Ἀλλὰ πρὶν τὴν ἀποκορύφωση τῆς ἀκολουθίας στὴν ὁμολογία τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως καὶ στὴν ἀπαγγελία τῆς Κυριακῆς Προσευχῆς, πρώτη ἔκφραση τῆς κοινῆς πίστης  τῶν 12 χριστιανικῶν «ἐκκλησιῶν» δόθηκε μὲ τὰ αἰτήματα ὅλων τῶν συμμετεχόντων πρὸς τὸν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό. Τὰ ἔθεσαν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ μὲ «ἱεροπρέπεια» ἡ ρωμαιοκαθολικὴ Διακόνισσα Elvira Neumann καὶ  τὸ μέλος τοῦ προεδρείου τῆς ACK Γερμανίας, ὁ ἐπίσκοπος τῆς Εὐαγγελικῆς Μεθοδιστικῆς Ἐκκλησίας Harald Ruckert. Ὁ τελευταῖος, ὁ ὁποῖος ἀνέγνωσε στὴ συνέχεια καὶ τὸ Εὐαγγέλιο τῆς Κυριακῆς τοῦ Ἀντίπασχα, τῆς Κυριακῆς τοῦ Ἀποστόλου Θωμᾶ, ποὺ καταλήγει στὴν ὁμολογία τοῦ Ἀποστόλου «Ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου», ἀκόμα καὶ μὲ τὴν ἔνδυσή του ἔθεσε ἕνα, προφανῶς γιὰ τὴ δική του «ἐκκλησία», οὐσιαστικὸ στίγμα τῆς κοινῆς πίστης, φορώντας ἕνα ὠμοφόριο μὲ ἀπεικόνιση τῶν χρωμάτων τοῦ οὐράνιου τόξου.

  Ἰδιαίτερο χρῶμα στὴν ἀκολουθία ἔδωσε, μετὰ τό Ἀποστολικὸ καὶ τὸ Εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα, τὸ γλαφυρὸ κήρυγμα τοῦ π. Κωνσταντίνου Μίρον. Μετέφερε πολὺ οὐσιαστικὰ μηνύματα. Ξεκίνησε μὲ ἀναφορὰ σὲ ἕνα θαυμάσιο ἀρχαιολογικὸ εὕρημα τοῦ 2018, ἕνα ἀσημένιο ἐπιστήθιο φυλακτὸ προστασίας στὸ στῆθος ἑνὸς ἄνδρα 35 ἕως 40 ἐτῶν, ποὺ βρέθηκε στὴν ρωμαϊκὴ πόλη Νίντα κοντὰ στὴ Φρανκφούρτη σὲ ἕνα τάφο τῶν ἀρχῶν τοῦ τρίτου αἰώνα. Ἡ ἐπιγραφή, ἐπάνω στὸ ἀσημένιο φύλλο ποὺ περιεῖχε τὸ φυλακτό, ἀναγνώστηκε πρόσφατα. Ἀποτελεῖ μία ὁμολογία τῆς χριστιανικῆς πίστης τοῦ κατόχου τοῦ φυλακτοῦ, ὁ ὁποῖος ἐπικαλεῖται τὸν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, τὸν Υἱὸ τοῦ Θεοῦ μπροστὰ στὸν Ὁποῖο κάμπτεται κάθε γόνυ, γιὰ τὴ σωτηρία του. Αὐτὴ τὴν εὕρεση αὐτοῦ τοῦ ἐπιστήθιου φυλακτοῦ, ποὺ ἀποτελεῖ μία μοναδικὴ μαρτυρία τῆς παρουσίας τοῦ χριστιανισμοῦ βόρεια τῶν Ἄλπεων  στὶς ἀρχὲς τοῦ τρίτου αἰώνα, ἀποκάλεσε ὁ π. Κωνσταντῖνος ὡς ἕνα εἶδος Ἀνάστασης καὶ ἐξέφρασε τὴ γνώμη, ὅτι ἴσως τώρα ἀκριβῶς εἶναι ὁ καιρός, δηλ. ἡ κατάλληλη χρονικὴ στιγμή, γιὰ νὰ ἀναδυθεῖ αὐτὴ ἡ χριστιανικὴ μαρτυρία πίστης, τώρα ποὺ ὁ χριστιανισμὸς βρίσκεται σὲ μία φάση συρρίκνωσης. Ἡ πορεία τοῦ χριστιανισμοῦ μέσα στὴν ἱστορία καταγράφει ἀλλαγὲς σὲ κάθε ἐποχή, καὶ τὴν δική μας. Αὐτὲς εἶναι θεμιτές, ἀρκεῖ νὰ μὴ ἀγγίζουν τὸν πυρήνα καὶ τὸ κέντρο τῆς πίστης μας. Ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὴ γιὰ τὶς χριστιανικὲς ὁμολογίες στὴν οἰκουμενικὴ κίνηση καὶ στὴν ἐνδυνάμωση τοῦ χριστιανισμοῦ μέσῳ αὐτῆς εἶναι ἡ ἑξῆς ἐπισήμανση τοῦ π. Κωνσταντίνου: «στὴν ἀρχὴ πιστεύουμε ὅτι πρέπει νὰ κάνουμε τὰ πάντα, γιὰ νὰ ξεχωρίσουμε καλύτερα ὁ ἕνας ἀπὸ τὸν ἄλλον, νὰ ἑδραιώσουμε καὶ νὰ ἐπιβεβαιώσουμε τὴ μοναδικότητα καὶ τὴν ὀρθοδοξία μας. Καὶ ξαφνικὰ συνειδητοποιοῦμε: αὐτὰ ποὺ ἔχουμε κοινά, αὐτὰ ποὺ μᾶς ἑνώνουν, δὲν εἶναι μόνο πολὺ περισσότερα, ἀλλὰ καὶ πολὺ πιὸ σημαντικά». Τὸ σύνθημα τῆς ἑβδομάδας τῆς προσευχῆς, τὸ ἐρώτημα «πιστεύεις τοῦτο;» ὁδηγεῖ τὸν καθένα ἀπὸ μᾶς ἀλλὰ καὶ τὴν κάθε χριστιανικὴ ὁμολογία σὲ μία ζωντανὴ ἀμφισβήτηση ἀκόμα καὶ τῆς ἴδιας τῆς πίστης χάριν στὴ συνύπαρξη ὅλων. Καὶ στὴ Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο τῆς Νικαίας τὸ κεντρικὸ ἐρώτημα ἦταν σχετικὰ μὲ τὴν κοινὴ πίστη ποὺ τοὺς ἕνωνε στὴν μία Ἐκκλησία καὶ σχετικὰ μὲ τὰ ὅρια αὐτῆς τῆς πίστης ἢ ὅπως λέμε σήμερα σχετικὰ μὲ τὶς κόκκινες γραμμές. (Δηλαδὴ δὲν ἀναζήτησε ἡ Σύνοδος τὴν Ἀλήθεια, ἀλλὰ ἔθεσε κόκκινες γραμμές !!!). Στὴ συνέχεια ὁ π. Κωνσταντῖνος ἐκφράζει τὴν πεποίθησή του, ὅτι ἡ ἑορταστικὴ μνήμη τῆς Α΄Οἰκουμενικῆς Συν­όδου τῆς Νικαίας θὰ φέρει τοὺς παρόντες «ἐντὸς αὐτῶν τῶν ὁρίων πιὸ κοντὰ» (ἐπισήμανση δική μας), θὰ τοὺς ὁδηγήσει «στὴν ἐπιβεβαίωση τῆς κοινῆς τους πίστης καὶ τῆς ὀμορφιᾶς αὐτῆς τῆς πίστης στὸν Χριστὸ» καὶ «θὰ τοὺς ἐμπνεύσει καὶ ἐνισχύσει στὸν διάλογό τους μὲ ὅλους ἐκείνους ποὺ βρίσκονται πέρα ἀπὸ αὐτὰ τὰ ὅρια». Καὶ στὸ τέλος ἐνίσχυσε ἀκόμα τὸ μήνυμά του μὲ τὰ ἑξῆς λόγια: «Ὅταν ἡ πίστη μας εἶναι ἀποστολική, τότε πιστεύουμε τὸ ἴδιο μὲ τοὺς ἀποστόλους, τότε καὶ ἐμεῖς θὰ εἴμαστε συμπολίτες καὶ σύγχρονοι τῶν ἀποστόλων».

Τὸ ἄκουσμα τοῦ κηρύγματος τοῦ Πρωτοπρεσβύτερου π. Κωνσταντίνου Μίρον προφανῶς δὲν ἀφήνει καμία ἀμφιβολία γιὰ τὴν πεποίθησή του ὅτι ὅλοι οἱ συμμετέχοντες στὴν κοινὴ αὐτὴ ἀκολουθία εἶναι μέλη τῆς μίας Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Τὸ ἐπιβεβαίωσε καὶ ἡ συνέχεια τῆς συμπροσευχῆς, ἡ ὁποία κορυφώθηκε μὲ μία θάλασσα ἀναμμένων κεριῶν (ἡ φλόγα μεταδόθηκε ἀπὸ τὸν ἕνα στὸν ἄλλο μὲ τὰ λόγια «Τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ») καὶ τὴν ἐκφώνηση ἀπὸ τὸν προεστό: «Ἀγαπήσωμεν ἀλλήλους, ἵνα ἐν ὁμονοίᾳ ὁμολογήσωμεν τὴν πίστιν, εἰς τὴν ὁποίαν ὅλοι ἐβαπτίσθημεν». Ἀκολούθησε ἡ ἐκφορὰ τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως ἀπὸ ὅλους στὴ μορφὴ τοῦ πληθυντικοῦ «πιστεύουμε…», προφανῶς γιὰ νὰ τονιστεῖ τὸ κοινὸ βίωμα. Παραλείφθηκε τὸ filioque, ἐπειδὴ σύμφωνα μὲ σύσταση τοῦ ΠΣΕ τοῦ 1981 καὶ σύμφωνα μὲ ἀπόφαση τοῦ Πάπα ἀπὸ τὸ 1995 μπορεῖ νὰ παραλείπεται, ὅταν πρόκειται γιὰ συναντήσεις στὸ πλαίσιο τῆς οἰκουμενικῆς κίνησης, παρότι ἀποτελεῖ μέχρι σήμερα λειτουργικὸ στοιχεῖο τοῦ Ρωμαιοκαθολικισμοῦ.

Ἔπειτα μετὰ ἀπὸ κάποια αἰτήματα πρὸς τὸν Θεὸ ἀκολούθησε τὸ «Πάτερ Ἡμῶν» καὶ στὴ συνέχεια ἡ ἀπόλυση.

Ὅπως σὲ ὅλες αὐτὲς τὶς ἐκδηλώσεις, τὸ βάρος δόθηκε στὴ συναισθηματική, θρησκευτικὴ καὶ λειτουργικὴ ἑνότητα. Ἀλλὰ μὲ αὐτὴ τὴν ἐκκλησιολογικὴ πεποίθηση ποὺ ἐκφράζεται ἐκ μέρους τῶν θιασωτῶν τοῦ οἰκουμισμοῦ ἀπὸ πλευρᾶς Ὀρθοδοξίας ἀναρωτιέται φυσικὰ κάθε πιστός: Ὑφίσταται ἀκόμα στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἡ πεποίθηση, ὅτι αὐτὴ ἀποτελεῖ τὴν Μία, Ἁγία, Καθολικὴ καὶ Ἀποστολικὴ Ἐκκλησία; Μήπως ἡ Μία, Ἁγία, Καθολικὴ καὶ Ἀποστολικὴ Ἐκκλησία συντίθεται ἀπὸ ὅλο αὐτὸ τὸ «χριστιανικὸ» συνονθύλευμα καὶ ἡ Ὀρθοδοξία ἀποτελεῖ ἁπλῶς μία ἰδιαίτερη πινελιὰ σὲ αὐτὸ τὸ φολκλορικὸ σύνολο; Ὁ Πατριάρχης Κων/πόλεως Βαρθολομαῖος πολὺ συχνὰ ἀποκαλεῖ τὸν Πάπα Φραγκίστο ἀδελφό του, ἀγαπημένο ἀδελφό του, ὑπογραμμίζει τὰ κοινά τους στοιχεῖα στὴν πίστη. Δὲν πρέπει ἐπὶ τέλους ὅλοι οἱ ἱεράρχαι τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὅλοι οἱ κληρικοὶ ἀλλὰ καὶ οἱ θεολόγοι καὶ ὅλοι οἱ πιστοὶ νὰ θέσουμε αὐτὸ τὸ ἐρώτημα ποὺ ἔχει ὡς σύνθημα ἡ παραπάνω ἑβδομάδα προσευχῆς: «πιστεύεις τοῦτο;». Ὄντως πιστεύουμε ὅτι ὁ Πάπας Φραγκίσκος εἶναι ἀδελφός τοῦ Πατριάρχη Βαρθολομαίου, ὅτι βγῆκαν ἀπὸ τὴν ἴδια μήτρα; Ἀπὸ τὴν ἴδια μήτρα τοῦ βαπτίσματος; Ὅτι ἔχουν τὴν ἴδια ἱερωσύνη; Ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνὸς μᾶς διαβεβαίωσε ἀπὸ τοὺς ρωμαιοκαθολικοὺς ἱερεῖς ποὺ γνώρισε στὴ Γερμανία, ὅτι δὲν μποροῦν κἄν νὰ τελοῦν ἁγιασμό. Γιὰ νὰ διατηρεῖται ὁ «ἁγιασμός» τους καὶ γιὰ νὰ μὴ χαλάσει, βάζουν ὡς συντηρητικὸ ἁλάτι μέσα στὸ νερὸ τοῦ «ἁγιασμοῦ». Μὲ ποιὰ Χάρη τοῦ Θεοῦ νὰ τελέσουν τὸ Βάπτισμα καὶ τὰ ἄλλα μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας; Αὐτὸ πολὺ περισσότερο ἀκόμα ἰσχύει γιὰ τοὺς Προτεστάντες, οἱ ὁποῖοι οὔτε κἄν δέχονται τὴν ὕπαρξη τῆς ἱερωσύνης καὶ πολλὰ ἄλλα. Ἐπὶ πλέον πιστεύουμε αὐτὸ τὸ παραμύθι τοῦ Πατριάρχη Βαρθολομαίου, ὅτι ἔχει ἀδελφὸ τὸν ἀντιπρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, τὸν ἀλάθητο Πάπα, τὸν πατέρα τῶν πριγκίπων καὶ βασιλέων, τὴν κεφαλὴ τῆς οἰκουμένης, αὐτὸν ποὺ συγκεντρώνει στὸ πρόσωπό του τὴν πᾶσαν ἐξουσίαν τοῦ Χριστοῦ ἐπὶ γῆς, αὐτὸν ποὺ μὲ τὶς ἀφέσεις μεταφέρει ψυχὲς ἀπὸ τὸ καθαρτήριο πῦρ τῶν παπικῶν στὸν παράδεισο (βλ. τὸν σημερινὸ Codex Iuris Canonici τοῦ 1983, ἰδιαίτερα τούς κανόνες 992-995); Ἀλήθεια, τὸ πιστεύουμε;

Καὶ δὲν πιστεύουμε τοὺς Ἁγίους μας ποὺ μὲ τόσα συγγράμματά τους ἔχουν ἐκφραστεῖ γιὰ τὸν παπικὸ θεσμὸ καὶ τὶς αἱρέσεις τοῦ Παπισμοῦ, τὸν Μέγα Φώτιο, τὸν Ἅγιο Μᾶρκο τὸν Εὐγενικό, τὸν Ἅγιο Νικόδημο τὸν Ἁγιορείτη, τὸν Ἅγιο Νεκτάριο μέχρι τὸν Ἅγιο Ἰουστῖνο Πόποβιτς, πού κατατάσσει τὸν Παπισμὸ ὡς τὴν τρίτη ἀπὸ τὶς μεγάλες πτώσεις τῆς ἀνθρωπότητας (μετὰ τὴν πτώση τοῦ Ἀδάμ καὶ τοῦ Ἰούδα), ἐπειδὴ στερεῖ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο τὸν Θεάνθρωπο; Δὲν πρέπει ἐπὶ τέλους κυρίως οἱ ἱεράρχες μας νὰ ὁμολογήσουν ποιοὺς πιστεύουν, τὸν Πατριάρχη Βαρθολομαῖο καὶ κυρίως τὸν προκάτοχό του Ἀθηναγόρα ἢ τοὺς Ἁγίους μας;