Ὅπως ἦταν ἀναμενόμενο, τά κρατικά καὶ παρακρατικά στελέχη καὶ ἡ μισθωμένη ἀργυρώνητη δημοσιογραφία ὅρμησαν ἐναντίον του[2], διότι τόλμησε νὰ διαφοροποιηθεῖ καὶ νὰ χαρακτηρίσει οὐσιαστικὰ ὡς fake news τὸν ἰσχυρισμὸ ὅτι μολυνόμαστε μέσα στὴν Ἐκκλησία κατὰ τὴ διάρκεια τῶν ἱ. Ἀκολουθιῶν.
Ἄς προσπαθήσουμε λοιπὸν νὰ συμβάλουμε καὶ ἐμεῖς στὸ δημόσιο προβληματισμό, ἂν πράγματι ὑπάρχει κίνδυνος μολύνσεως τῶν πιστῶν κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας, ὁπότε ἡ χρήση μάσκας εἶναι ἀπαραίτητη ἢ ἂν ὁ ἰσχυρισμὸς αὐτὸς εἶναι ἐπιστημονικὰ ἀναπόδεικτος καὶ ὡς ἐκ τούτου ψευδὴς.
Ὅπως εἶναι γνωστὸ, ἡ βάση κάθε ἐπιστημονικῆς ἔρευνας καὶ ἐργασίας συνίσταται στὸ τρίπτυχο παρατήρηση - ὑπόθεση - πείραμα. Στὴν προκειμένη περίπτωση: i) παρατηρήθηκε καὶ καταγράφηκε ὅτι ἡ ὕπαρξις τῆς νόσου τοῦ κορωνοϊοῦ καὶ τῆς διασπορᾶς της στὴν κοινότητα εἶναι γεγονὸς, ii) γιὰ νὰ κατανοηθεῖ δε ὁ μηχανισμὸς τῆς διασπορᾶς καὶ οἱ ἑστίες μεταδόσεως διατυπώνεται μία θεωρία (ὑπόθεση) ἡ ὁποία βασίζεται στὰ μέχρι τώρα δεδομένα καὶ τέλος, iii) γιὰ νὰ ἐπιβεβαιωθεῖ ἡ θεωρία ὡς πρὸς τὶς ἑστίες μετάδοσης διεξάγεται ἀνάλογο πείραμα. Ἂν ἡ διατυπωθεῖσα ὑπόθεση εὐσταθεῖ θὰ τὴν ἐπιβεβαιώσουν τὰ ἀποτελέσματα τοῦ πειραματικοῦ ἐλέγχου. Ἂν τὸ πείραμα δὲν ἐπιβεβαιώσει τὴ θεωρία, ἡ θεωρία αὐτομάτως καταπίπτει καὶ –ἂν εἴμαστε σοβαροὶ– δὲν δικαιολογούμαστε πλέον νὰ τὴν ὑποστηρίζουμε. Ὀφείλουμε, τότε, νὰ ἀναζητήσουμε ποιὲς παράμετροι δὲν ἀξιολογήθηκαν σωστὰ ἢ δὲν ἐλήφθησαν ὑπ’ ὄψιν κατὰ τὴ διατύπωση τῆς ὑποθέσεως-θεωρίας.
Β. Στὸ καθοριστικὸ γιὰ τὴν Ἐκκλησία, τὴν ἐπιστημονικὴ κοινότητα καὶ τὴν κοινωνία ἐρώτημα ἂν οἱ Ναοὶ εἶναι ἑστίες μολύνσεως καὶ διασπορᾶς τοῦ ἰοῦ καὶ ἂν ὑπάρχει περίπτωση νὰ μολυνθεῖ ἀπὸ τὸν κορωνοϊὸ ἕνας πιστός, ὁ ὁποῖος συμμετέχει σὲ Θ. Λειτουργία στὴ χώρα μας δίνονται δύο, κυρίως, ἀπαντήσεις:
1. Ἡ πρώτη ἀπάντηση εἶναι ἡ ἐπίσημη, ἡ “κρατικὴ” (τὴν ὁποία ὑποστηρίζουν πολλοὶ ἐκ τῶν εἰδικῶν, σχεδὸν ὁμόφωνα οἱ δημοσιογράφοι καὶ ὁρισμένοι κληρικοί): «Ναί, μπορεῖ νὰ μολυνθεῖ ὁ πιστός! Διότι στὴ Θ. Λειτουργία ὑπάρχει συνωστισμὸς λαοῦ καὶ ἀφοῦ στὸ συνωστισμὸ προκαλεῖται διασπορά, ὁ λαὸς ποὺ παρίσταται μολύνεται. Γι’ αὐτὸ τὸ λόγο καλῶς ἀπαγορεύτηκαν οἱ Θ. Λειτουργίες καὶ καλῶς ἔκλεισαν οἱ Ναοί, γιὰ νὰ προστατευτεῖ ἡ δημόσια ὑγεία. Ἐὰν δὲν λαμβάνονταν αὐτὰ τὰ μέτρα θὰ θρηνούσαμε χιλιάδες νεκροὺς ὅπως στὴν Ἰταλία! Καὶ τώρα καλῶς ἐπιβάλλεται ὑποχρεωτικὴ ἡ χρήση μάσκας μέσα στὸ Ναό! Εἶναι ἄκρως ἀπαραίτητη!».
2. Τὴ δεύτερη ἄποψη διατυπώνουν πολλοὶ ἐκ τῶν πιστῶν Χριστιανῶν καὶ σημαντικῶν κληρικῶν καὶ θεολόγων: «Ὄχι, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ μολυνθεῖ ὁ πιστὸς μέσα στὸ Ναὸ κατὰ τὴ συμμετοχή του στὴ Θ. Λειτουργία καὶ συνεπῶς κακῶς ἀπαγορεύτηκε ἡ Θ. Λειτουργία καὶ κακῶς ἔκλεισαν οἱ Ναοὶ καὶ ἀσφαλῶς εἶναι ἐντελῶς περιττὴ ἐντός τοῦ Ναοῦ ἡ χρήση μάσκας».
Οἱ ὑποστηρίζοντες τὴν πρώτη ἄποψη κρατικοὶ ὑπάλληλοι καὶ τὰ δημοσιογραφικὰ φερέφωνά τους –γιὰ νὰ ἑρμηνεύουμε ὀρθά τα δεδομένα, ποτὲ δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε ὅταν ἀναφερόμαστε στὴν ἑλληνικὴ δημοσιογραφία ἐν καιρῷ κορωνοϊοῦ ὅτι εἰσέπραξε ἀπὸ τὸν κρατικὸ κορβανὰ παρὰ τὴ δυσμενῆ δημοσιονομικὴ κατάσταση τὸ ἀστρονομικὸ ποσὸ τῶν 20.000.000 εὐρὼ γιὰ νὰ πλασάρει στὸ λαὸ τὴν κρατικὴ προπαγάνδα– χαρακτηρίζουν τὴ δεύτερη ἄποψη ὡς «ἀντιεπιστημονικὴ» καὶ fake news, εἰρωνεύονται καὶ ἀπαξιώνουν τοὺς ἐκφραστές της ὡς … «ψεκασμένους», «συνομωσιολόγους», «φανατικούς», «ἠλιθίους» κ.ο.κ.
Οἱ ἐκφραστὲς τῆς δεύτερης ἄποψης ἀντλοῦντες στοιχεῖα ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Πίστη καὶ Θεολογία, τὴ διδασκαλία τῶν Ἁγίων καὶ κυρίως ἀπὸ τὴ δισχιλιόχρονη πορεία καὶ ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας ὑποστηρίζουν ὅτι ὁ Ναὸς ὡς χῶρος ἅγιος καὶ ἁγιασμοῦ πάροχος ἰδιαιτέρως δὲ κατὰ τὴν ὥρα ποὺ τελεῖται ἡ Θ. Λειτουργία, δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἑστία μολύνσεως καὶ διασπορᾶς τοῦ θανάτου, σὲ ἀνθρώπους ποὺ προσέρχονται μὲ πίστη, εὐλάβεια καὶ μὲ τὶς ἀναγκαῖες προϋποθέσεις ποὺ ἐπιτρέπουν στὴ Θ. Χάρη νὰ ἐνεργήσει σωστικὰ[3].
Τὸ ἐρώτημα πού τίθεται εἶναι: ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο ἀπόψεις εἶναι σωστή; Μπορεῖ νὰ μολυνθεῖ ὁ πιστὸς ἀπὸ κορωνοϊὸ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας, ναὶ ἢ ὄχι; Ἀσφαλῶς, τὸ γεγονὸς ὅτι τὴ μία ἄποψη τὴ διατυπώνουν ὁρισμένοι ἐκ τῶν εἰδικῶν δὲν τὴν καθιστᾶ ἐξ αὐτοῦ καὶ μόνου τοῦ λόγου ἀληθινή, οὔτε ὅτι ἐπειδὴ τὴν ἄλλη ἄποψη τὴν διατυπώνουν κάποιοι πιστοί, γι’ αὐτὸ καὶ μόνο τό λόγο εἶναι ψευδής.
Νομίζω, λοιπόν, πὼς εἶναι ἀπαραίτητο χωρὶς προκαταλήψεις καὶ ἰδεοληψίες νὰ θέσουμε ὑπὸ τὴ βάσανο τῆς ἐπιστημονικῆς μεθοδολογίας καὶ τὶς δύο ἀπόψεις. Καὶ ἡ ἐπιστημονικὴ μεθοδολογία ἀπαιτεῖ οἱ ἀπόψεις αὐτὲς νὰ ἐπαληθευθοῦν πειραματικά!
Καί, δόξα τῷ Θεῷ! Ὑπάρχει αὐτὴ ἡ δυνατότητα, ἢ ἀκριβέστερα ἔχουν τεθεῖ καὶ ἔχουν ἐξεταστεῖ πειραματικὰ οἱ ἀνωτέρω ἀπόψεις σὲ δεκάδες, ἑκατοντάδες, χιλιάδες καὶ ἴσως σὲ ἑκατομμύρια περιπτώσεις! Καί, μάλιστα, σὲ πραγματικὲς συνθῆκες καὶ ὄχι in vitro!
Εἶναι γνωστὸ ὅτι τὸ τελευταῖο ἑξάμηνο ποὺ ἔχει ἐνσκήψει ὁ κορωνοϊὸς στὴ χώρα μας οἱ ἀνθρωποπαρουσίες συμμετοχῆς στὴ Θ. Λειτουργία συνολικὰ ὑπερβαίνουν κατὰ πολύ τό ἑκατομμύριο. Σὲ πολλὰ ἑκατομμύρια ἀνέρχονται οἱ ἀσπασμοὶ τῶν ἱερῶν εἰκόνων καὶ βέβαια ἡ Θ. Κοινωνία σὲ πιστούς! Ἀκόμα, καὶ στὸ δίμηνο τῆς πρωτοφανοῦς κρατικῆς ἀπαγόρευσης χιλιάδες πιστοὶ ἐκκλησιάζονταν συστηματικὰ ἀλλὰ κρυφὰ ὡς ἐν κατακόμβαις. Γνωρίζω μετὰ βεβαιότητος ὅτι τὸ δίμηνο Μαρτίου-Μαΐου 2020 ποὺ ἀπαγορευόταν ἡ συμμετοχὴ τοῦ λαοῦ στὴ Θ. Λατρεία σὲ κεντρικὸ Ναὸ τῆς πόλεως τῶν Πατρῶν λειτουργήθηκαν συνολικὰ περισσότεροι ἀπὸ 1.200 πιστοὶ οἱ περισσότεροι τῶν ὁποίων κοινωνοῦσαν τακτικότατα! Ἐπίσης, περίχαρης πληρωφορήθηκα ἀπὸ τὸν ἐπίσκοπό μου ὅτι σὲ ἄλλους Ναοὺς τῆς Μητροπόλεως συντελέστηκε «πολὺ σοβαρότερο καί σπουδαιότερο ἔργο» κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἀπαγόρευσης τῆς Θ. Λατρείας! Δόξα τῷ Θεῷ! Νὰ σημειωθεῖ, ἐπίσης, ὅτι λόγῳ τῶν ἐκτάκτων συνθηκῶν στὶς σύγχρονες “κατακόμβες” δὲν μποροῦσαν νὰ τηρηθοῦν ἀποστάσεις, ἀριθμὸς ἀτόμων κ.λ.π. καὶ παρ’ ὅλα αὐτὰ δὲν ὑπῆρξε τὸ παραμικρὸ πρόβλημα.
Μὲ ἄλλα λόγια: Οἱ πιστοί μας κατὰ δεκάδες, ἑκατοντάδες, χιλιάδες σὲ ὅλη τὴ χώρα ἐκκλησιάστηκαν χωρὶς μάσκες κατὰ τὴν πρώτη περίοδο τοῦ πανικοῦ (16.3.-16.5.20) καὶ στὴ συνέχεια, ὅταν ἄνοιξαν οἱ ἐκκλησίες ὅλοι ἐκκλησιάζονταν χωρὶς μάσκες (17.5.-31.7.20) καὶ τώρα, ἀπὸ τὶς 1.8.20 στοὺς περισσότερους Ναοὺς οἱ περισσότεροι πιστοὶ ἐκκλησιάζονται καὶ πάλι χωρὶς μάσκες, τηρουμένων, ἀσφαλῶς, τῶν μέτρων ὑγιεινῆς (καθαριότητα, ἔξοδος ἀπὸ τὸ Ναὸ ἂν παρουσιαστοῦν συμπτώματα βήχα, φτερνίσματος κ.ο.κ.).
Τὸ «πείραμα» λοιπόν, πραγματοποιήθηκε!
Καί, ἐπαναλαμβάνω, ὄχι in vitro, ἀλλὰ in vivo, σὲ πραγματικὲς συνθῆκες!
Ποιὰ τὰ ἀποτελέσματα τοῦ «πειράματος» αὐτοῦ;
Ἐρωτῶ τοὺς κυβερνητικοὺς παράγοντες καὶ τοὺς συνοδοιπόρους τους:
· Πόσοι πιστοὶ ἀπὸ τὶς ἑκατοντάδες χιλιάδες ποὺ συμμετεῖχαν στὶς Θ. Λειτουργίες σὲ ὅλους τούς Ναοὺς τῆς Ἑλλάδος πέθαναν ἢ νοσηλεύτηκαν στὴν ἐντατικὴ ἢ ἔστω ἀρρώστησαν ἐξ αἰτίας τῆς παρουσίας τους στὸ Ναό;
· Πόσοι μολύνθηκαν, ἔστω, ἀπὸ τὸν κορωνοϊὸ ἐντός τοῦ Ναοῦ, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας;
· Πόση ἡ διασπορὰ τοῦ κορωνοϊοῦ, ἐξ αἰτίας τῆς Θ. Λειτουργίας;
· Πόση ζημιὰ ἔγινε στὴ δημόσια ὑγεία ἀπὸ τὴ συμμετοχὴ τῶν πιστῶν στὴ Θ. Λειτουργία; Πόσο ἐπιβαρύνθηκε τὸ ἐθνικὸ σύστημα ὑγείας ἀπὸ τὸν ἐκκλησιασμὸ τῶν χιλιάδων πιστῶν;
· Ἀπὸ τὴν ἰχνηλάτηση τῶν μέχρι σήμερα 10.000 κρουσμάτων τῆς χώρας μας πόσα κρούσματα μᾶς ὁδηγοῦν στὴ Θ. Λειτουργία καὶ στὴ Θ. Κοινωνία καὶ στὸν ἀσπασμὸ τῶν εἰκόνων ὡς πηγὴ τῆς μολύνσεως;
Νομίζω, πώς οἱ ἀπαντήσεις σὲ ὅλες τὶς ἀνωτέρω ἐρωτήσεις εἶναι ἀρνητικές, σύμφωνα μὲ ὅσα μέχρι σήμερα οἱ ἁρμόδιες ὑπηρεσίες (ΕΟΔΥ, Πολιτικὴ Προστασία) ἔχουν ἀνακοινώσει ἐπισήμως!
Τὰ ἀποτελέσματα τοῦ πραγματικὰ γιγαντιαίου αὐτοῦ «πειράματος» σὲ ὅλη τὴ χώρα εἶναι ἐντυπωσιακὰ καὶ ἐπιβεβαιώνουν θριαμβευτικὰ τὴ δεύτερη ἄποψη: Ποτέ, πουθενὰ καὶ κανένας στὴ χώρα μας δὲν μολύνθηκε ἀπὸ τὴ συμμετοχή του στὴ Θ. Λειτουργία. Συνεπῶς, σύμφωνα μὲ τὰ ἀνωτέρω δεδομένα, ΚΑΚΩΣ ἀπαγορεύτηκε ἡ Θ. Λειτουργία, ΚΑΚΩΣ ἔκλεισαν οἱ Ναοί, ΚΑΚΩΣ ἐπιβάλλεται τὸ μασκάρεμα ἐντός τῶν Ναῶν! Δὲν μεταδίδεται ὁ κορωνοϊὸς μέσα στὸ Ναὸ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας! Δὲν εἶναι οἱ Ναοὶ μας ἑστίες μολύνσεως! Δὲν χρειάζεται ἡ μάσκα μέσα στὸ Ναό!
Τὸ ἴδιο συνέβη καὶ στὶς Ἐκκλησίες τῆς Γεωργίας καὶ τῆς Βουλγαρίας, οἱ ὁποῖες ποτὲ δὲν ἔκλεισαν τοὺς Ναούς τους οὔτε σταμάτησαν τὶς ἀκολουθίες, καθὼς καὶ σὲ ὅλες τὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες (ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας, βλ. πιὸ κάτω § Δ.): Πουθενὰ δὲν μολύνθηκαν οἱ πιστοὶ ἐξ αἰτίας τῆς συμμετοχῆς τους στὴ Θ. Λειτουργία. Μάλιστα, τὴν 1.5.20 ἡ Γεωργία καὶ ἡ Βουλγαρία μὲ ἀνοικτούς τους Ναοὺς εἶχαν πολὺ μικρότερο συντελεστὴ θανάτων ἀνὰ ἑκατομμύριο πληθυσμοῦ ἀπ’ ὅτι ἡ χώρα μας ποὺ εἶχε κλειστούς τούς Ναοὺς: Γεωργία (ἀνοικτοὶ ναοί): 2 θάνατοι ἀνὰ ἑκατομμύριο πληθυσμοῦ, Βουλγαρία (ἀνοικτοὶ ναοί): 9 θ/ἑκατομ, Ἑλλάδα (κλειστοὶ Ναοί): 13 θ/ἑκατομ.[4]![1]
Τότε, λοιπόν, πῶς τολμοῦν κάποιοι νὰ συνεχίζουν νὰ σερβίρουν ὡς δῆθεν ἐπιστημονικὰ ἐπιβεβαιωμένα τὰ παραμύθια τῶν ἀντιεκκλησιαστικῶν ἰδεοληψιῶν τους;
Πῶς τολμοῦν ἀνερυθρίαστα καὶ συκοφαντοῦν τὴν Ἐκκλησία;
Πῶς τολμοῦν καὶ τρομοκρατοῦν τὸν κόσμο!
Πῶς τολμοῦν καὶ περιφρονοῦν τὴν ἐπιστημονικὴ μεθοδολογία, ὄντας οἱ ἴδιοι ἐπιστήμονες;
Μὲ ποιὰ ἐπιστημονικὰ δεδομένα ἐπιβάλλουν ὑποχρεωτικό τό μασκάρεμα στοὺς Ναούς μας;
Δὲν ντρέπονται νὰ συνεχίζουν νὰ ἀναμεταδίδουν τὰ κρατικὰ καὶ παρακρατικὰ fake news;
Γιατί ἡ ἐκκλησιαστική μας Ἡγεσία δὲν παίρνει σαφῆ καὶ ξεκάθαρη θέση νὰ ὑπερασπιστεῖ τὴν ἀλήθεια καὶ τοὺς πιστούς; Γιατί ἀπώλεσε τὸ προφητικὸ φρόνημα, τὸ προφητικὸ σθένος, τὸν προφητικὸ λόγο ἐνώπιον τῶν ἰσχυρῶν τοῦ κόσμου; Γιατί λησμόνησε τὸ «οὐκ ἔξεστί σοι» τοῦ σήμερα ἑορταζομένου Τιμίου Προδρόμου;
Μήπως, ὅλοι οἱ ὑπέρμαχοι τῆς ἀπαγόρευσης τῆς Θ. Λειτουργίας καὶ τοῦ κλεισίματος τῶν Ναῶν ὀφείλετε κάποια συγγνώμη στὸν πιστὸ λαό;
Μήπως ὀφείλετε κάποια συγγνώμη στοὺς κληρικούς, ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς, ποὺ διασύρατε καὶ διώξατε καὶ λεκτικὰ προπηλακίσατε ἐπειδὴ ἔκαναν τὸ (ἀρχι)ἱερατικό τους καθῆκον ὑπακούοντας στὸ Χριστὸ καὶ τὴ συνείδησή τους; Μάταια προσμονή! Ποῦ νὰ βρεθεῖ τέτοια εὐαισθησία, φιλότιμο καὶ ταπείνωση γιὰ συγγνώμη!
Γ. Ἂς προσπαθήσουμε νὰ ἑρμηνεύσουμε τὴν πειραματικά, πλέον, ἐπιβεβαιωμένη πραγματικότητα ὅτι ποτὲ καὶ πουθενὰ στὸν Ἑλληνικὸ χῶρο δὲν παρατηρήθηκε μέχρι σήμερα μετάδοση τοῦ κορωνοϊοῦ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας, παρὰ τὴ μεγάλη συμμετοχή, τὴν πολύωρη παρουσία τοῦ λαοῦ στοὺς Ναούς καὶ τὴν προσέλευσή του στὴ Θ. Κοινωνία.
Γιὰ νὰ μὴν ὑπάρχει ἠθελημένη ἢ ἀθέλητη παρεξήγηση: Ἀσφαλῶς καὶ οἱ ἱερεῖς καὶ οἱ μοναχοὶ καὶ οἱ πιστοί μας καὶ κολλᾶμε κορωνοϊὸ καὶ ἀρρωσταίνουμε καὶ πιθανὸν νὰ πεθάνουμε ἀπὸ τὴ λοίμωξη αὐτή! Ποτὲ καὶ κανένας Ὀρθόδοξος δὲν ἰσχυρίστηκε ὅτι εἴμαστε ἀπρόσβλητοι! Τὸ ζήτημα εἶναι ἂν ὁ ἰὸς μεταδίδεται κατὰ τὴ σύναξη καὶ κατὰ τὴν Θ. Μετάληψη στὴν Θ. Λειτουργία. Καὶ στὸ ζήτημα αὐτὸ ἡ ἀπάντηση εἶναι κατηγορηματικὰ ἀρνητική, σύμφωνα μὲ τὰ μέχρι σήμερα πραγματικά δεδομένα!
Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ: Ὁ διευθυντὴς τοῦ Ρ/Σ ΣΚΑΪ κ. Β. Χιώτης στὴν ἐκπομπὴ του τῆς 24.8.20 ἀνέφερε ὅτι στὴν περιοχὴ ποὺ ἔκανε διακοπὲς ἀσθένησαν ἀπὸ τὴ λοίμωξη τρεῖς ἱερεῖς καὶ εἰρωνεύτηκε ὅσους (ποιοὺς ἄραγε; Εἶμαι βέβαιος ὅτι δὲν ὑπάρχει κανένας!) ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ παπάδες δὲν ἀρρωσταίνουν! Ἀσφαλῶς, ὑπάρχουν σὲ ὅλη τὴ χώρα καὶ ἄλλοι ἱερεῖς ποὺ ἀσθένησαν καὶ πιθανὸν πέθαναν ἀπὸ τὸν κορονοϊό. Καὶ ὅμως, ἐνῶ εἴχαμε ἀσθενοῦντες ἱερεῖς, οἱ ὁποῖοι, προφανῶς, στὸ ἀρχικὸ στάδιο, ποὺ δὲν θὰ εἶχαν συμπτώματα καὶ πρὶν διαγνωστοῦν ὅτι εἶχαν προσβληθεῖ ἀπὸ τὸν ἰό, ἐπιτελοῦσαν κανονικὰ Θ. Λειτουργίες ὄντας ἄρρωστοι οἱ ἴδιοι, ἐν τούτοις δὲν μετέδωσαν τὴ νόσο στοὺς ἐκκλησιαζομένους!
Γιατί λοιπόν, στοὺς Ναούς μας, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λ. ἐνῶ ἔχουμε πράγματι συνωστισμὸ καὶ μάλιστα πολύωρο δὲν ὑπάρχει καμία ἀπόδειξη, οὔτε κἂν ἔνδειξη γιὰ μετάδοση καὶ διασπορὰ τοῦ ἰοῦ; Νομίζω πὼς οἱ ἀπαντήσεις εἶναι δύο καὶ ἀντλοῦνται ἀπὸ τὸ χῶρο τῆς πίστεως καὶ τῆς λογικῆς:
1. Μαρτυρία-ἀπάντηση πίστεως: Ἡ ἐφαρμοσμένη πίστη, δηλαδὴ ἡ ἐμπειρία τῶν Ἁγίων μας διδάσκει ὅτι ἡ Θ. Χάρις, ἡ ὁποία πλούσια ἐκκέχυται κατὰ τὴ διάρκεια τῆς λατρείας καὶ ἰδιαίτερα τῆς Θ. Λ. ὑπερνικᾶ τὴ φυσικὴ τάξη. Ἡ φράση τοῦ νέου Ὁσίου τῆς Γεωργιανῆς Ἐκκλησίας, τὸν ὁποῖο οἱ Γεωργιανοὶ εὐλαβοῦνται ὅπως ἐμεῖς τὸν Ἃγ. Παΐσιο, τοῦ Ἁγ. Γαβριὴλ Τιφλίδος τοῦ Ὁμολογητοῦ καὶ διὰ Χριστὸν σαλοῦ (+1995) «ἂν ξέρατε πόση Θ. Χάρη ἔχει ὁ Ναὸς κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας, θὰ μαζεύατε τὴ σκόνη ἀπὸ κάτω καὶ θὰ ἀλείφατε τὸ πρόσωπό σας!» συνοψίζει ἐπιγραμματικὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἐμπειρία καὶ ἀκλόνητη βεβαιότητα. Κανένας Ὀρθόδοξος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα, ἂν θέλει νὰ εἶναι συνεπὴς πιστός, νὰ περιφρονεῖ τὴν ζωντανὴ ἐμπειρία τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ.
Εἶναι ἡ ἴδια ἐμπειρία μέσα στὴν ὁποία ζοῦμε ὅλοι οἱ ἱερεῖς πού, ἐνῶ κοινωνοῦμε πολλοὺς ἀσθενεῖς ἀκόμα καὶ μὲ μολυσματικὲς ἀσθένειες καὶ μετὰ καταλύουμε τὸ ὑπόλοιπο τῆς Θ. Κοινωνίας, ποτὲ δὲν ἀρρωστήσαμε ἐξ αἰτίας αὐτοῦ. Καὶ παλαιότερα σὲ λεπροκομεῖα καὶ φθισιατρεῖα ὑπηρετοῦσαν ἱερεῖς γιὰ δεκαετίες χωρὶς νὰ μολυνθοῦν ἢ νὰ ἀρρωστήσουν!
Ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἐμπειρία διακηρύσσει αἰῶνες τώρα στεντορείᾳ τῇ φωνῇ: «Ὅπου γὰρ βούλεται Θεὸς νικᾶται φύσεως τάξις»!
2. Μαρτυρία-ἀπάντηση λογικῆς: Γιὰ τοὺς δύσπιστους ἢ ἀμέτοχους τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐμπειρίας ὑπάρχει καὶ μία ἄλλη ἑρμηνεία τῆς μὴ διασπορᾶς τοῦ κορωνοϊοῦ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Ὀρθόδοξης λατρείας στὴ χώρα μας. Ἄς προσέξουμε τὸν τρόπο συμμετοχῆς τῶν πιστῶν μας: Ὁ πιστὸς μπαίνει στὸ Ναό, ἀφήνει τὴν ὅποια προσφορά του, παίρνει τὸ κερὶ ποὺ δὲν τὸ ἔχει ἀκουμπήσει κανένας ἄλλος, τὸ ἀνάβει καὶ πηγαίνει στὴ θέση του, ὅπου στέκεται ὄρθιος ἢ κάθεται στὴν καρέκλα, χωρὶς νὰ μετακινεῖται ἐδῶ καὶ ἐκεῖ. Οἱ πιστοὶ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς συμμετοχῆς τους (ὁ χρόνος ποικίλει ἀπὸ ὁρισμένα λεπτὰ ἕως τρεῖς ὧρες) δὲν ἀκουμπᾶνε τίποτα καὶ πουθενά, δὲν ἀλληλοασπάζονται, οὔτε κἂν χαιρετιοῦνται, δὲν κινοῦνται, δὲν ψάλλουν, οὔτε κἂν μιλᾶνε μεταξύ τους. Μόνο ἀνασαίνουν ἤρεμα καὶ προσεύχονται ἐσωτερικά! Ἐννοεῖται ὅτι ἂν παρουσιάσουν συμπτώματα βήχα ἢ φτερνίσματος θὰ βγοῦν ἔξω. Ἂν συνεκτιμήσουμε ὅτι οἱ Ναοὶ στὴ χώρα μας εἶναι μεγάλου ὕψους καὶ καλὰ ἀεριζόμενοι, διερωτῶμαι, πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ ὑπάρξει περίπτωση μεταδόσεως τοῦ ἰοῦ; Εἶναι προφανὲς ὅτι ἡ ἤρεμη ἀναπνοὴ ἀπὸ μόνη της δὲν παρέχει τὸ ἀπαραίτητο ἰικὸ φορτίο γιὰ νὰ ὑπάρξει μετάδοση καὶ γι’ αὐτὸ δὲν παρατηρήθηκε ποτὲ καὶ πουθενὰ διασπορὰ ἐντός τοῦ Ναοῦ!
Συνεπῶς, ὄχι μόνο γιὰ πνευματικοὺς λόγους ἀλλὰ καὶ γιὰ καθαρὰ φυσικοὺς εἶναι ἀδύνατη ἡ διασπορὰ τῆς λοίμωξης κατὰ τὴν ὥρα τῆς Θ. Λειτουργίας.
Συνεπῶς, ἡ χρήση μάσκας κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λατρείας εἶναι ἐντελῶς περιττὴ, δὲν προσφέρει τίποτα θετικό, παρὰ μόνο πολλαπλασιάζει τὸ φόβο καὶ πανικὸ τῆς κοινωνίας, ἀπομειώνει τὴ ψυχραιμία τοῦ λαοῦ καὶ καταδεικνύει τὴν ἄμβλυνση τῆς πίστεως στὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ, τὴν ὑποχώρηση τῆς λογικῆς καὶ κριτικῆς σκέψης, τὴν ὑποταγή μας στὸν παραλογισμό, τὴ συμμόρφωσή μας στὰ κρατικὰ καὶ παρακρατικὰ fake news! Μήπως, τελικά, αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ ἀπώτερος στόχος τῆς ἐπιβολῆς της στούς ναούς; Δέν θέλω νά τό πιστέψω…
Ἐπιπλέον δέ, ἡ ἄνευ πειστικῶν ἐπιχειρημάτων προσπάθεια ἐπιβολῆς ὑποχρεωτικῆς τῆς μάσκας ἐντός τῶν Ναῶν ἐπιτείνει τὴν ἐπιφυλακτικότητα καὶ καχυποψία σοβαρῆς μερίδας τοῦ λαοῦ, προσθέτει ἐπιχειρήματα σὲ ὅσους ἀρνοῦνται γενικὰ τὴ χρήση της καὶ ναρκοθετεῖ τὴ γενικότερη προσπάθεια τῆς Πολιτείας γιὰ χρήση μάσκας ἐκεῖ ποὺ πράγματι εἶναι ἀναγκαία καὶ ἡ ἐπιστημονικὴ κοινότητα τὴν προτείνει[5].
Δ. Ὁ ἀντίλογος εἶναι γνωστός: Εἴχαμε περίπτωση διασπορᾶς τοῦ ἰοῦ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας στὴ Ρωσία, στὴν περίφημη Λαύρα τοῦ Ἁγ. Σεργίου Ράντονεζ, ὅπως ὁ Ρῶσος ἐπίσκοπος Πιτιρὶμ Tvorogov ἐπιβεβαίωσε. Ἄρα ὑπάρχει περίπτωση μεταδόσεως τοῦ ἰοῦ!
Ὑπάρχουν ὅμως δύο παράμετροι τὶς ὁποῖες θέλουν νὰ παραβλέπουν ὅσοι προβάλλουν αὐτὸ τὸν ἰσχυρισμό καὶ οἱ ὁποῖες δὲν ὑπάρχουν στὴ χώρα μας. Ἡ μία εἶναι φυσική: Ὅπως δήλωσε ὁ ἐπίσκοπος, ἡ μετάδοση στὴ Μονὴ ἔγινε λόγῳ τῆς παρουσίας πολυμελοῦς χορωδίας κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ.Λ. Εἶναι ἀπολύτως ἀναμενόμενο σὲ μία χορωδία τῶν 50 ἀτόμων ὅπου τα μέλη της βρίσκονται ὁ ἕνας κοντὰ ἕως κολλητὰ στὸν ἄλλο καὶ συμψάλλουν ἐπὶ τρίωρο μὲ ἔνταση τὸ ἰικὸ φορτίο ποὺ ἐκπέμπουν ἀπὸ τὸ στόμα κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πολύωρης ψαλμωδίας νὰ εἶναι πολὺ μεγάλο καὶ ἕνας μόνο φορέας εἶναι ἀπολύτως βέβαιο ὅτι θὰ κολλήσει τοὺς πλησίον του μὲ ὅλες τὶς δυσάρεστες συνέπειες! Στὴν Ἑλλάδα ὅμως, δὲν ἔχουμε χορωδίες καὶ συνεπῶς τέτοιος κίνδυνος δὲν ὑπάρχει. Ὁ ψάλτης καὶ ὁ ἱερέας, οἱ μοναδικοὶ ποὺ ψάλλουν καὶ ὁμιλοῦν στὸ Ναό, στέκονται σὲ μεγάλη ἀπόσταση ἀπὸ τοὺς ἐκκλησιαζομένους καὶ εἶναι ἐντελῶς ἀδύνατο νὰ τοὺς μεταδώσουν τὸν ἰὸ ποὺ πιθανὸν ἔχουν.
Ὑπάρχει ὅμως καὶ ἕνας ἄλλος λόγος, πνευματικός, τὸν ὁποῖο ὡς πιστὸς δὲν μπορῶ νὰ παραβλέψω, διότι πιστεύω στὴν ὕπαρξη καὶ λειτουργία τῶν «πνευματικῶν νόμων»: Δυστυχῶς ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας μὲ συνοδικὴ ἀπόφασή της προσέβαλε τὸ Μυστήριο τῆς Θ. Εὐχαριστίας καθιερώνοντας τὴν ἀπολύμανση τῆς Ἁγ. Λαβίδας! Ποιός, λοιπόν, μπορεῖ νὰ ἀποκλείσει τὴν λειτουργία πνευματικοῦ νόμου; Ποιὸς πιστὸς μπορεῖ νὰ ἀποκλείσει μὲ βεβαιότητα ὅτι τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ ἐπέτρεψε νὰ προσβληθεῖ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας ὄχι ἕνας τυχαῖος ρωσικὸς Ναός, ἀλλὰ τὸ καύχημα τοῦ Πατριαρχείου τῆς Μόσχας, τὸ ἐπιφανέστερο Μοναστήρι τῆς Ρωσίας, ἡ Ἱ. Μ. Ἁγ. Τριάδος τοῦ Ἁγ. Σεργίου Ράντονεζ, γιὰ νὰ ταπεινωθοῦν ἡ ἀσέβεια καὶ ἡ ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ποὺ νομίζει ὅτι περιφρονώντας καὶ ἀσεβώντας στὴν ἐκκλησιαστικὴ τάξη μπορεῖ νὰ προστατεύσει τοὺς πιστούς; Προσεβλήθη ἡ περίφημη Λαύρα, ποὺ μέχρι τὸ 1983 ἦταν ἡ ἕδρα τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας καὶ σήμερα στεγάζεται ἡ Θεολογική Ἀκαδημία τῆς Μόσχας, γιὰ νὰ διδαχθοῦν καὶ ἐμπειρικὰ οἱ νέοι Ρῶσοι θεολόγοι καὶ μελλοντικοὶ κληρικοὶ ὅτι ὅταν οἱ ἐκκλησιαστικοὶ Ἡγέτες δὲν σέβονται τὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας οἱ συνέπειες γιὰ ὅλη τὴν Ἐκκλησία εἶναι καταστροφικές!
Ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἐμπειρία γνωρίζει ὅτι τὸ «ὅπου γὰρ βούλεται Θεὸς νικᾶται φύσεως τάξις», λειτουργεῖ καὶ ἀντιστρόφως. Ἐκεῖ ποὺ κανονικὰ δὲν ἔχουμε μετάδοση τῆς λοίμωξης, ἐπιτρέπει ὁ Θεὸς γιὰ παιδαγωγικοὺς λόγους τὴ μετάδοσή της, ὥστε νὰ κατανοήσουμε ὅλοι ὅτι μόνο ὁ σεβασμός μας στὴν ἐκκλησιαστική μας ἐμπειρία εἶναι ἐγγύηση γιὰ τὴν προστασία τοῦ λαοῦ μας.
Ἀκουέτωσαν, λοιπόν, καὶ οἱ ἡμέτεροι ἐκκλησιαστικοὶ καὶ λοιποὶ Ἡγέτες, ἀλλὰ καὶ ὅλοι ἐμεῖς οἱ πιστοί, γιατί «ὁ Θεὸς οὐ μυκτηρίζεται»… Εὐτυχῶς, στὴν πατρίδα μας δὲν ὑπῆρξε ἀσέβεια κατὰ τῆς Θ. Κοινωνίας ἀπὸ ἐκκλησιαστικοὺς παράγοντες.
Ε. Ἐνῶ δὲν ὑπάρχει καμία περίπτωση μετάδοσης τοῦ ἰοῦ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας στὴ χώρα μας, ὅλες οἱ ἀντιθέες καὶ ἀντίχριστες δυνάμεις ἐπέλασαν κατὰ τῶν πιστῶν καὶ τῆς Ὀρθοδόξου Λατρείας γιὰ τὴν ὑποθετικὰ μικρὴ πιθανότητα, τὴν ἐλάχιστη ἢ μᾶλλον ἀπίθανη περίπτωση νὰ συμβεῖ κάτι τέτοιο. Γιὰ φανταστεῖτε πόσο θὰ λύσσαγαν καὶ θὰ ξέρναγαν ὅλη τὴ χολὴ καὶ τὸ δηλητήριο τῆς καρδιᾶς τους, ἂν εἶχαν στοιχεῖα ὅτι μολύνθηκε ἔστω καὶ ἕνας ἄνθρωπος στὸ Ναό! Ἀντίθετα, οἱ ἴδιες δυνάμεις ἀποδέχθηκαν πανηγυρικὰ καὶ χωρὶς κανένα προβληματισμὸ ὄχι τὴ μικρὴ πιθανότητα ἀλλὰ τὴν ἀπόλυτη βεβαιότητα ὅτι μὲ τὸ ἄνοιγμα τοῦ τουρισμοῦ, ἐσωτερικοῦ καὶ ἐξωτερικοῦ, θὰ ὑπάρξει σίγουρα εὐρύτατη διασπορὰ τῆς λοίμωξης, ὅπως καὶ πραγματικὰ συνέβη καὶ τώρα τρέχουν νὰ τὰ συμμαζέψουν… Τὴν 1.5.20 οἱ θάνατοι ἀνὰ ἑκατομμύριο πληθυσμοῦ στὴ χώρα μας ἦταν 13, ἐνῶ σήμερα, μετὰ τὸ ἄνοιγμα τοῦ τουρισμοῦ, σχεδὸν διπλασιάστηκαν (25 θάν./ἑκατομ.)!
Οἱ «εἰδικοὶ» καὶ οἱ ἁρμόδιοι ξέχασαν τὸ σλόγκαν «ἡ ὑγεία εἶναι τὸ ὕψιστο ἀγαθό», τὸ ὁποῖο ἀντικατέστησαν μὲ τὸ «τὰ εὐρὼ εἶναι τὸ ὕψιστο ἀγαθό». Κατὰ τὰ ἄλλα ὁ Χριστὸς καὶ ἡ Ἐκκλησία Του ἦταν τὸ πρόβλημα. Αὐτὴ εἶναι ἡ σημερινὴ ἑλληνικὴ κοινωνία, ἡ δημοσιογραφία, ἡ πολιτική. Ἀλίμονο ἂν τμῆμα αὐτῆς τῆς πνευματικῆς ἀσέβειας καὶ παρακμῆς ἀποτελέσει καὶ ἡ ἐκκλησιαστική μας Ἡγεσία…
Τελειώνοντας, υἱικῶς ὑποβάλλουμε τὰ σέβη μας, εὐχαριστοῦμε καὶ εὐγνωμονοῦμε τὸν Σεβασμιώτατο Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης κ. Εἰρηναῖο καὶ τοὺς λοιποὺς ἐλαχίστους, δυστυχῶς, ἀρχιερεῖς τῆς Ἐκκλησίας μας, οἱ ὁποῖοι στέκονται στὸ ὕψος τῆς ἀρχιερωσύνης τους καὶ καθοδηγοῦν ὀρθά τούς πιστοὺς ὅτι ὁ χῶρος τοῦ Ἱ. Ναοῦ εἶναι ἅγιος καὶ ἁγιασμοῦ πάροχος καὶ ὅσοι πιστοὶ προσέρχονται μὲ πίστη καὶ εὐλάβεια δὲν ἔχουν νὰ φοβηθοῦν τίποτα καὶ συνεπῶς οἱ μάσκες εἶναι ἐντελῶς περιττὲς μέσα στοὺς Ναοὺς κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας!
Καλὴ μετάνοια καί φώτιση σὲ ὅλους μας!
Πρωτοπρεσβύτερος
π. Ἀναστάσιος Γκοτσόπουλος
Ἐφημέριος Ἱ. Ν. Ἁγ. Νικολάου Πατρῶν
6945-377621, agotsopo@gmail.com
Πάτρα 29.8.2020
[1] https://www.romfea.gr/oikoumeniko-patriarxeio-ts/arxiepiskopi-kritis/39084-to-creta24-adeiazei-ton-protosugkello-tis-arxiepiskopis-kritis-binteo
[3] Ἐνδεικτικά: π. Θεοδ. Ζήσης, στό https://katanixi.gr/synergates/p-theodoros-zisis/oi-maskoforoi-kai-oi-ypostiriktes-toys-den-akoysan-gia-ta-thaymata-tis-panagias/ και https://tasthyras.wordpress.com/2020/08/27/οι-μασκοφόροι-και-οι-υποστηρικτές-του/ . Ἐνδιαφέρουσες συνεντεύξεις τοῦ π. Σάββα Ἁγιορείτη καὶ τοῦ Καθηγητοῦ Δημ. Τσελεγγίδη στὸν π. Πέτρο Χιρς στο orthodoxethos.com: βλ https://www.youtube.com/playlist?list=PLCFiE3qfVkDj6Ks WSDNsN-1PYjDDNVG_t. καί Καθηγητής Ν. Ξιώνης, στό https://www.pemptousia.gr/video/i-vlasfimia-tou-agiou-pnevmatos/
[4] βλ. π. Ἀν. Γκοτσόπουλος, «Ἐπειδὴ τὸ ψέμα ἔχει κοντὰ ποδάρια...» 1.5.20, στὸ http://anastasiosk.blogspot.com/2020/05 /blog-post_35 .html καί https://tasthyras.wordpress.com/2020/05/02/χριστός-ανέστη/#more-15399
[5] Δὲν ἔχω, ἀσφαλῶς, τὶς γνώσεις οὔτε τὰ δεδομένα γιὰ νὰ ἀναφερθῶ στὴ χρησιμότητα τῆς μάσκας γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς πανδημίας. Μοῦ προξενενοῦν ὅμως μεγάλη ἀνησυχία οἱ ἐπιφυλάξεις ποὺ διατυπώνει ὁ Παγκόσμιος Ὀργανισμὸς Ὑγείας (Π.Ο.Υ.) σὲ video ποὺ εἶναι ἀναρτημένο στὴν ἐπίσημη ἰστοσελίδα του, ποὺ ἀποτρέπει τὴ γενικὴ χρήση μάσκας στοὺς ὑγιεῖς (βλ. https://www.youtube.com/watch?timecontinue=4&v=fJSvVAOXru8&feature=emb_logo). Ἐπίσης, σοβαρότατες ἐπιφυλάξεις γιὰ τὴ χρήση ὑφασμάτινης μάσκας (τέτοια θὰ φοροῦν συνεχῶς τὰ παιδιά μας στὸ σχολεῖο) ἔχει διατυπώσει ἐκτὸς ἄλλων καὶ ὁ Καθηγητὴς Πνευμονολογίας καὶ Ἐντατικῆς Θεραπείας τῆς Ἰατρικῆς Σχολῆς Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, Θεοδ. Βασιλακόπουλος, δηλώνοντας ἐπὶ λέξει: «Μέχρι σήμερα δὲν ὑπάρχει καμία σοβαρὴ ἐπιστημονικὴ ἀπόδειξη ὅτι οἱ ὑφασμάτινες μάσκες προστατεύουν. Ὑπάρχουν μάλιστα σοβαρὲς μελέτες, ἡ καλύτερη ποὺ κυκλοφορεῖ, ποὺ λένε ὃτι ἂν φοράω συνέχεια ὑφασμάτινη μάσκα, γιὰ ἀρκετὴ ὥρα, ἔχω 13 φορὲς μεγαλύτερη πιθανότητα νὰ πάθω λοίμωξη τοῦ ἀναπνευστικοῦ, ἀπ’ ὅ,τι ἂν φοράω χειρουργικὴ μάσκα και 8 φορὲς ἀπὸ τὸ νὰ μὴ φοράω καμία μάσκα... Ἡ μόνη λογική πού μπορεῖ νὰ ἔχει μία ὑφασμάτινη μάσκα εἶναι νά τὴ φοράω γιὰ πολύ μικρὸ χρονικὸ διάστημα, μέχρι νὰ νοτίσει. Μέχρι, δηλαδή, ἀπὸ τὴν ἐκπνοή μου νὰ ὑγρανθεῖ. Πρίν λίγο καιρό, ἐπίσημα ὄργανα τῆς ἐπιστήμης δὲν ἔλεγαν γιὰ ὑφασμάτινες μάσκες. Ὑπάρχει σοβαρή μελέτη ποὺ εἶναι ἐναντίον τῆς χρήσεως καὶ ὑπάρχει ἐλεύθερα στὸ διαδίκτυο μελέτη ποὺ συλλέγει τὰ ἀποτελέσματα ἀπὸ ὅλες τὶς μελέτες ποὺ ἔχουν γίνει, ποὺ ἀφοροῦν ὅμως κυρίως τὶς χειρουργικὲς μάσκες, καὶ ποὺ λέει ὅτι τὸ ὄφελος εἶναι μᾶλλον μικρὸ» (βλ. https://www.ethnos.gr/ygeia/103785_kathigitis-pneymonologias-13-fores-pio-pithano-na-nosisoyme-me-yfasma tini-maska). Ἐπίσης βλ. https://tasthyras.wordpress.com/2020/08/28/quebec/#more-19061 καί https://enromiosini.gr/arthrografia/επιστολή-εκπαιδευτικού-στο-υπουργεί/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Γράψτε το σχόλιό σας