Γέρων Ἐφραὶμ Φιλοθεΐτης: Γιὰ τὸ μυστήριο τῆς Μετανοίας καὶ Ἐξομολογήσεως

Ὁ Θεὸς μὲ τὸ στόμα τοῦ Προφήτου Ἠσαΐα μᾶς παραγγέλλει λέγων: «Λούσασθε καὶ καθαροὶ γίνεσθε, ἀφέλετε τὰς πονηρίας ἀπὸ τῶν ψυχῶν ὑμῶν ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν μου, παύσασθε ἀπὸ τῶν πονηριῶν ὑμῶν. Μάθετε καλὸν ποιεῖν» (Ἤσ. ἃ' 16).

Ἡ μετάνοια προϋποθέτει ἁμαρτία. Ὅποιος δὲν ἔχει ἁμαρτία, αὐτὸς δὲν ἔχει ἀνάγκη μετανοίας. Ὅλοι, καὶ πρῶτος ἐγώ, αἰσθανόμεθα ἁμαρτωλοί.

Ἡ ἁμαρτία εἶναι τραῦμα στὴν ψυχή, πληγῆ στὴν συνείδησι ποὺ μᾶς πονάει, τραῦμα στὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ, στὴν Ἐκκλησία, τῆς ὁποίας εἴμαστε μέλη. Ἡ ἁμαρτία εἶναι κάρφωμα καὶ ξανακάρφωμα στὸ Χριστό. Ποιὸς δὲν ἔχει τραυματισθεῖ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία; ποιὸς δὲν ἔχει ἁμαρτήσει μὲ τὰ λόγια, μὲ τὶς πράξεις του, μὲ τοὺς λογισμούς; ποιὸς δὲν κτυπήθηκε κατάστηθα ἀπὸ τὶς τύψεις τῆς συνειδήσεως; Ὅποιος θὰ πῆ πὼς δὲν ἔχει ἁμαρτήσει, αὐτὸς θὰ ἔχει πεῖ τὸ μεγαλύτερο ψέμα...
Ἀλλ' ἐὰν ἡ ἁμαρτία εἶναι τὸ τραῦμα, ἡ μετάνοια εἶναι τὸ φάρμακο· εἶναι τὸ εὐλογημένο δῶρο τοῦ Θεοῦ στὸν ἄνθρωπο...
Πολλοὶ χριστιανοί, μὲ εὐλαβῆ πόθο, ἀναζητοῦν νὰ βαπτιστοῦν στὸν Ἰορδάνη ποταμό, ἀλλ' ὅσες φορὲς καὶ ἂν μποῦμε στὸν Ἰορδάνη ποταμὸ καὶ ὅσα μπουκάλια ἁγιασμὸ καὶ ἂν πιοῦμε, ἂν δὲν μετανοήσουμε δὲν σωζόμεθα. Κοντά μᾶς, δίπλα μᾶς, εἶναι ὁ Ἰορδάνης ποταμός. Κυλάει μέσα στὴν Ἐκκλησία, εἶναι ἡ γλυκεία μετάνοια καὶ ἐξομολόγησις. Ἂς λουσθοῦμε μέσα στὴν μετάνοια, διότι μὲ αὐτὴν σβήνουν ὅλα τὰ ἁμαρτήματα. Καὶ τὸ λουτρὸ τῆς μετανοίας εἴναι τὸ δεύτερο βάπτισμα. Αὐτὸ δὲ τὸ λουτρὸ τοῦ θεϊκοῦ βαπτίσματος, ποὺ λέγεται μετάνοια, γίνεται συνειδητὰ καὶ ἀποφασιστικά. Πλένομαι, γιὰ νὰ μὴ ξαναλερωθῶ, ἀσχέτως ἂν δὲν τὰ καταφέρω. Πλὴν πλένομαι μὲ τὴν ἀπόφασι νὰ μὴ ξαναλερώσω τὸν χιτώνα τῆς ψυχῆς μου.
Τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀνταπόκρισις στὴ μετάνοια τοῦ ἀνθρώπου. Μὲ τὸν ἐρχομὸ τοῦ Χριστοῦ, ἡ μετάνοια δὲν εἶναι ἁπλῶς μεταμέλεια καὶ ἐξομολόγησις ἁμαρτιῶν, ἀλλ' εἶναι ἄφεσις, συγχώρησις, ἐξάλειψις τελεία τῶν ἁμαρτιῶν. Ἡ μετάνοια εἶναι ἕνας θρῆνος ποὺ ὁδηγεῖ στὴν χαρά. Εἶναι τὸ χαροποιὸ πένθος. Ἡ μετάνοια εἶναι ἡ σπορὰ τῶν δακρύων, ποὺ φέρνει τὸ θερισμὸ τῆς λυτρώσεως... Μὲ τὴν ἁμαρτία χάνουμε τὴν ἠρεμία τῆς συνειδήσεως. Μὲ τὸ κλάμα τῆς μετανοίας παίρνουμε πίσω αὐτὸ ποὺ χάσαμε. Μὲ τὴν ἁμαρτία χάνουμε τὸ πολυτιμώτερο ἀγαθό, τὴν...

ψυχή μας. Πεθαίνει ἡ ψυχή μας. Καὶ ἂν κλάψουμε γιὰ τὶς ἁμαρτίες μας, θ' ἀναστηθῆ ἡ ψυχή μας...

Νὰ κλάψουμε γιὰ τὰ ἁμαρτήματά μας, ὅπως ἔκλαψε ὁ Δαβίδ, ποὺ ἔβρεχε τὸ προσκέφαλό του μὲ τὰ δάκρυά του. Νὰ κλάψουμε ὅπως ἡ πόρνη, ποὺ τὰ δάκρυα της μοσχοβόλησαν περισσότερο ἀπὸ τὰ μύρα της, μὲ τὰ ὅποια ἔβρεξε τὰ πόδια τοῦ Χριστοῦ. Νὰ κλάψουμε ὅπως ἔκλαψε ὁ Ἀπόστολος Πέτρος μετὰ τὴν ἄρνησι τοῦ Διδασκάλου. Νὰ κλάψουμε ὅπως ἔκλαψε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ὅταν θυμόταν ὅτι δίωξε τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Νὰ κλάψουμε ὅπως ἔκλαψαν οἱ μεγάλοι ἁμαρτωλοὶ ποὺ ἔγιναν ἅγιοι. Νὰ κλάψουμε γιὰ τὰ δικά μας ἁμαρτήματα, ἀλλὰ νὰ κλάψουμε καὶ γιὰ τὰ ἁμαρτήματα τῶν ἄλλων. Ἁμάρτησε ὁ ἄλλος; μὴ τὸν κατακρίνης. Κλάψε γιὰ τὴν πτῶσι του, δέστην σὰν δική σου πτῶσι. Εἴμεθα «ἀλλήλων μέλη». Ὁ ἄλλος εἶναι μέλος τοῦ ἰδίου μὲ σένα σώματος· μέλος τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ. Κλάψε ἐσὺ γιὰ τὸν ἄλλον, ὅπως ἔκλαιγε ὁ Παῦλος καὶ ἔλεγε: «Οὐκ ἐπαυσάμην μετὰ δακρύων νουθετῶν ἕνα ἕκαστον». Κλάψε ἐσὺ γιὰ τὸ παιδί σου ποὺ παρανόμησε, γιὰ τὸ Χριστιανὸ ποὺ γλύστρισε καὶ ἔπεσε.

Ἡ ἁμαρτία εἶναι φωτιά. Καὶ οἱ κρουνοὶ ποὺ σβύνουν αὐτὴ τὴν φωτιά, εἶναι οἱ κρουνοὶ τῆς μετανοίας. Ἂν πιάση φωτιὰ τὸ διπλανὸ σπίτι, δὲν θὰ τρέξης καὶ ἐσὺ γιὰ νὰ σβύση ἡ φωτιά; Ἂν ἀδιαφορήσης, ἡ φωτιὰ θὰ ἐπεκταθῆ καὶ στὸ δικό σου σπίτι. Ἔτσι δὲν μπορεῖς ν' ἀδιαφορήσης ὅταν ὁ ἄλλος καίγεται ἀπὸ τὴ φωτιὰ τῆς ἁμαρτίας. Ρίξε τὰ δάκρυά σου γιὰ νὰ σβεσθῆ ἡ φωτιά. Ἂν ἀδιαφορήσης, θάχης καὶ σὺ κρίμα, ἁμαρτία. Κι ἂν ὄχι μόνο ἀδιαφορήσης ἀλλὰ γελᾶς κι ὄλας καὶ σχολιάζης τὴν ἁμαρτία τοῦ ἄλλου καὶ τὴν διαπομπεύης, τότε πιὰ θὰ ἐπιτρέψη ὁ Θεὸς νὰ πέσης καὶ ἐσύ, καὶ ἡ φωτιὰ τῆς δικῆς σου ἁμαρτίας, μπορεῖ νὰ εἶναι ὁ προθάλαμος τῆς κολάσεως, κατὰ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο.

Ἐπιμένει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, ὅτι πρέπει νὰ θρηνοῦμε γιὰ τὰ ἁμαρτήματα τῶν ἄλλων, ἂν ἀληθινά τούς ἀγαπᾶμε. Ἂν ὁ ἄλλος βρίσκεται στὸ στόμα τοῦ λύκου, θὰ τὸν ἀφήσουμε νὰ κατασπαραχθῆ; Ἂν ὁ ἄλλος κινδυνεύη νὰ πνιγή, θὰ τὸν ἀφήσουμε νὰ καταποντισθῆ;

Ἡ μετάνοια, ἐξαλείφει ὅλα τὰ ἁμαρτήματα. Ἔχουμε δύο πραγματικότητες: ἡ μία εἶναι ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, ἡ ἄλλη εἶναι ἡ ἁμαρτωλότητα τοῦ ἀνθρώπου. Σᾶς ἐρωτῶ: Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο εἶναι μεγαλύτερη; Τὰ ἁμαρτήματά μας, ὅσα κι ἂν εἶναι, εἶναι ὠρισμένα καὶ συγκεκριμένα. Ἡ Φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄπειρη, ἀμέτρητη. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος γιὰ νὰ παρηγορήση τοὺς ἁμαρτωλούς, παρουσιάζει τὸ παράδειγμα μὲ τὸ κάρβουνο. Ἔχεις ἕνα ἀναμμένο κάρβουνο. Σὲ καίει. Ἂν ὅμως ρίξης τὸ κάρβουνο αὐτὸ μέσα στὸ πέλαγος, ποιὸς θὰ νικήση· τὸ πέλαγος ἢ τὸ κάρβουνο; Ἀσφαλῶς τὸ πέλαγος. Ἕνα τσὰφ θ' ἀκουσθῆ καὶ θὰ ἐξαφανισθῆ τὸ ἀναμμένο κάρβουνο.

Κάρβουνο, ποὺ κατακαίει τὰ σωθηκᾶ μας, εἶναι ἡ ἁμαρτία. Τί πόνος! Μὴ τὸ ἀφήνης. Πάρτο τὴν ὥρα τῆς σωστικῆς ἐξομολογήσεως καὶ ρίξε τὸ στὸ Πέλαγος τῆς Φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ. Ἀμέσως τὸ κάρβουνο τῆς ἁμαρτίας σου θὰ σβύση καὶ θὰ ἐξαφανισθῆ. Καὶ ἄν μοῦ πῆς πὼς δὲν ἔχεις ἕνα κάρβουνο, ἀλλ' ἔχεις πολλὰ ἁμαρτήματα ποὺ σὲ καῖνε, θὰ σοὺ πῶ καὶ ἐγώ, ὅτι τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ δὲν εἶναι ἁπλῶς πέλαγος· εἶναι Ὠκεανός· εἶναι κάτι ἀπείρως μεγαλύτερο. Τὸ πέλαγος καὶ ὁ Ὠκεανὸς ἔχουν κάποιο μέτρο, κάποια ὅρια, κάποιο τέλος. Ἡ Φιλανθρωπία ὅμως τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπροσμέτρητη, ἀπεριόριστη, ἀτέλειωτη.

Συνεχίζει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος. Ὅταν μὲ δάκρυα μετανοοῦμε, νὰ εἶσθε βέβαιοι ὅτι τὸ σφουγγάρι τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ σβύνει ὅλα τὰ ἁμαρτήματα. «Τὸ αἷμα Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, καθαρίζει ἠμᾶς ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας» (Ἃ' Ἰωάν. 1, 7). Καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ σβύνει ὅλα τὰ ἁμαρτήματα, ὥστε οὔτε ἴχνος δὲν ἀφήνει.

Ἂν ἔχης ἕνα τραῦμα, γιατρεύεται, ἀλλὰ παραμένει τὸ σημάδι, ἡ οὐλή. Ἂν ἔχης μία ἁμαρτία, μὲ τὴν μετάνοια συγχωρεῖται καὶ ἐξαφανίζεται καὶ οὔτε οὐλὴ μένει.

Ἡ μετάνοια ὁδηγεῖ σ' ἕνα καταπληκτικὸ θαῦμα, στὴ λήθη τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεός, καρδιογνώστης καὶ παντογνώστης, ποὺ μέσα στὴ μνήμη Του εἴμεθα ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, καὶ εἶναι ὅλες οἱ πράξεις μας, αὐτὸς ὁ Θεὸς φθάνει στὴν ἀμνησία! Λησμονεῖ τὰ ἁμαρτήματα τῶν ἀνθρώπων ποὺ εἰλικρινὰ μετανοοῦν.

Ὤ! πόσο θάρρος καὶ παρηγοριὰ μᾶς δίνει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος! Ὁ χρυσὸς στὴν γλώσσα καὶ στὴν καρδιά, ἀκολουθώντας τὸ παράδειγμα τοῦ Κυρίου, μισεῖ τὴν ἁμαρτία, ἀγαπᾶ τὸν ἁμαρτωλό· καυτηριάζει τὰ ἁμαρτωλὰ πάθη, ἀγκαλιάζει τοὺς ἁμαρτωλούς. Ὁ Χρυσόστομος φοβᾶται νὰ μὴ πέση ὁ ἁμαρτωλὸς σ' ἕνα ἀπὸ τὰ δύο ἄκρα. Τὸ ἕνα ἄκρο εἶναι ἡ ἀπόγνωσις καὶ ἡ ἀπελπισία. Τὸ ἄλλο εἶναι ἡ ραθυμία καὶ ἡ ἐπανάστασις. Ὁ διάβολος ἔχει δύο ὄπλα, μὲ τὰ ὁποία δίνει τὴ χαριστικὴ βολὴ στὸν ἁμαρτωλό. Τὸ ἕνα ὅπλο εἶναι γιὰ τοὺς εὐαίσθητους, τὸ ἄλλο γιὰ τοὺς αναίσθητους.

Γιὰ τοὺς εὐαίσθητους διαθέτει τὸ ὅπλο τῆς ἀπογνώσεως, τῆς ἀπελπισίας. Προσπαθεῖ ν' ἀπελπίση τὸν ἁμαρτωλό.

Πῶ πῶ! τί εἶναι αὐτὸ πού ἔκανες; τώρα γιὰ σένα δὲν ὑπάρχει σωτηρία. Ποιὸς θὰ σὲ σώση; - ὄχι ἅπαντα ὁ Χριστιανός. Ὕπαγε ὀπίσω μοῦ, Σατανᾶ τῆς ἀπογνώσεως. Φύγε, ἀλητήριε, γιατί μὲ τὴ σκιά σου κρύβεις τὸν σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ, τὴν μεγάλη μου ἐλπίδα. Ἁμαρτάνω, ναί, τὸ ξέρω, ἀλλὰ πιστεύω στὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ.

Γιὰ τοὺς ἀναίσθητους ἔχει τὸ ὅπλο τῆς ραθυμίας καὶ επαναστάσεως.

Ἔλα, καϋμένε, καλὸς εἶσαι. Καὶ τί ἔκανες στὸ κάτω κάτω γιὰ νὰ μετανοήσης; Ἐγκληματίας εἶσαι; δὲν σκότωσες καὶ κανένα; Μακάρι νάσαν ὅλοι σὰν καὶ σένα.

Ὄχι ἅπαντα ὁ Χριστιανός.

Ὕπαγε πίσω μοῦ, Σατανᾶ τῆς ραθυμίας καὶ τῆς ψευδαισθήσεως. Φύγε, γιατί ἡ μορφή σου μοῦ κρύβει τὸν πνευματικὸ καθρέπτη, γιὰ νὰ καθρεπτιστῶ καὶ νὰ ἰδῶ, μὲ συναίσθησι, ὅτι εἶμαι γεμάτος πληγὲς καὶ ἔχω ἀνάγκη θεραπείας.

Ἡ μετάνοια ἔχει μεγάλη δύναμι. Παίρνει τὸ κάρβουνο καὶ τὸ κάνει διαμάντι. Παίρνει τὸν λύκο καὶ τὸν κάνει ἀρνί. Παίρνει τὸν ἄγριο καὶ τὸν κάνει ἅγιο. Παίρνει τὸν αἱματοβαμμένο ληστὴ καὶ τὸν κάνει πρῶτο κάτοικο τοῦ Παραδείσου. Ἀκριβῶς, ἐπειδὴ ἔχει τέτοια δύναμι ἡ μετάνοια, γι' αὐτὸ ὁ Διάβολος ἀγωνίζεται ν' ἀποτρέψη τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν μετάνοια. Ἔτσι ἐξηγοῦνται οἱ ἀντιρρήσεις πολλῶν ἀνθρώπων ὡς πρὸς τὴν μετάνοια καὶ τὴν ἐξομολόγησι.

Λέει κάποιος «Ἀφοῦ θὰ ξαναπέσω, γιατί νὰ πάω νὰ ἐξομολογηθῶ; Ξέρω ὅτι θὰ ξανακάνω τὰ ἴδια...». Ἀδελφέ μου. Ἡ ἁμαρτία εἶναι σὰν τὴν ἀρρώστια. Δὲν ἀρρωσταίνεις μία φορά. Πολλὲς φορὲς ἀρρωσταίνεις ἀπὸ τὴν ἴδια ἀρρώστια. Καὶ κάθε φορᾶ ποὺ ἀρρωσταίνεις πηγαίνεις στὸ γιατρὸ καὶ παίρνεις φάρμακα πού σοῦ δίνει. Τὸ ἴδιο κᾶνε καὶ γιὰ τὴν ψυχή σου. Κάθε φορᾶ ποὺ πληγώνεσαι, ἔστω καὶ ἂν πληγώνεσαι στὸ ἴδιο μέρος, μετανόησε καὶ ἐξομολογήσου. Κάποτε τὸ φάρμακο τῆς χάριτος θὰ γιατρέψη ὁλότελα τὴν συγκεκριμένη πληγῆ.

Τὸ ἁμαρτωλὸ πάθος μοιάζει πολλὲς φορὲς μὲ δένδρο, ποὺ ρίζωσε βαθειὰ καὶ φαίνεται δύσκολο νὰ ξερριζωθῆ. Εἶδες τί ἔκαμναν οἱ ὑλοτόμοι στὴν παλαιὰ ἐποχή; Μὲ τσεκούρι ἔκοβαν τὸ δένδρο. Φαντάσου δένδρο ριζωμένο, μὲ μεγάλο κορμό. Ὁ ὑλοτόμος τὸ κτυπᾶ μὲ μία τσεκουριά. Δὲν πέφτει ἀσφαλῶς μὲ τὴν πρώτη τσεκουριά. Τὸ κτυπᾶ μὲ δεύτερη, μὲ τρίτη, μὲ δέκα... Κάποτε τὸ δένδρο λυγίζει καὶ πέφτει. Ἔτσι εἶναι καὶ τὸ ἁμαρτωλὸ πάθος. Μπορεῖ μὲ τὴν πρώτη τσεκουριὰ νὰ μὴν πέση. Συνέχισε μὲ τὴν διαρκῆ μετάνοια νὰ κτυπᾶς τὸ πάθος. Νὰ εἶσαι σίγουρος, πὼς κάποια μέρα, θὰ πέση τὸ πάθος, θ' ἀπαλλαγῆς ἀπὸ τὴν ἁμαρτία ποὺ χρόνια σὲ βασάνιζε. Ἔτσι λέει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος.

«Μετανοῶ, ἀλλὰ ντρέπομαι νὰ ὁμολογήσω τ' ἁμαρτήματά μου. Εἶναι τόσα πολλά, ὥστε ντρέπομαι νὰ τὰ παρουσιάσω στὸν ἐξομολόγο κληρικό». Ἡ ντροπὴ πρέπει νὰ ὑπάρχη, ἀλλὰ πρό, ὄχι μετὰ τὴν ἁμαρτία. Νὰ ντρεπώμεθα νὰ διαπράξωμε τὸ κακό, νὰ μὴ ντρεπώμεθα νὰ ὁμολογήσουμε τὸ κακό.

Ἡ μετάνοια ἐκφράζεται σὰν ὁμολογία τῶν ἁμαρτημάτων, σὰν ἐξαγόρευσις. Μὴ ντρέπεσαι νὰ πῆς τὶς ἁμαρτίες σου. Κάποτε θὰ γίνη ἡ ἀποκάλυψις τῶν ἁμαρτημάτων μας. Ἢ θὰ τὶς ἀποκαλύψουμε ἐμεῖς, μόνοι μᾶς, μπροστὰ σ' ἕνα πρόσωπο, στὸν πνευματικό, ἢ θὰ τὶς ἀποκάλυψη ὁ Θεὸς τὴν ἥμερα ἐκείνη μπροστὰ σ' ὅλους τούς ἀγγέλους καὶ τοὺς ἀνθρώπους. Ἂν προλάβουμε πρῶτοι νὰ κατηγορήσουμε τὸν ἑαυτόν μας μὲ τὴν μετάνοια, ἐξαλείφονται ὅλες οἱ ἁμαρτίες μας καὶ ἀθωωνόμαστε.

«Εἶμαι τόσο πολὺ ἁμαρτωλός, ποὺ ἀμφιβάλλω γιὰ τὴν σωτηρία μου...». Ἀδελφέ μου συναμαρτωλέ! Ὁ Παράδεισος δὲν εἶναι γιὰ τοὺς ἀναμάρτητους. Εἶναι γιὰ τοὺς ἁμαρτωλούς. Ὁ Παράδεισος εἶναι γεμάτος ἀπὸ ἁμαρτωλοὺς ποὺ μετανόησαν. Εἶναι καὶ γιὰ μᾶς ἀνοικτὸς ὁ Παράδεισος. Ἀρκεῖ νὰ κάνουμε τὸ πρῶτο βῆμα ἐμεῖς· τὸ βῆμα τῆς μετάνοιας. Τότε σπεύδει ὁ Θεάνθρωπος Κύριος νὰ κάνη δέκα βήματα γιὰ νὰ μᾶς ἀγκαλιάση· εἶναι τὰ βήματα τοῦ ἐλέους καὶ τῆς συγγνώμης.

Μὲ πόνο θερμῆς προσευχῆς ἂς ποῦμε:

Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, δώρησέ μᾶς ἀληθινή, δακρύβρεκτη μετάνοια. Ἐσὺ μᾶς ἔμεινες μοναδικὴ Ἐλπίδα σωτηρίας. Εἶσαι ἡ Ἀλήθεια μέσα σὲ τόσα ψέματα. Εἶσαι ἡ Χαρὰ μᾶς μέσα σὲ τόσες θλίψεις. Εἶσαι ἡ Λύτρωσίς μας μέσα σὲ τόση ἁμαρτία. Εἶσαι ἡ Εἰρήνη μέσα σ' ἕνα κόσμο τόσο ταραγμένο.

Δόξα τὴ μακροθυμία καὶ τὴ Ἀνοχή σου Κύριε. Ἀμήν.

Γέροντος Ἐφραὶμ Φιλοθεΐτου

ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΕΣ ΔΙΔΑΧΕΣ

ΜΕ ΠΑΤΡΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ"

 

πηγή:  orthodoxia-ellhnismos.gr