Ερμηνεία των Ψαλμών (Ψαλμός 31ος) Μέρος α΄

 Του π. Αθανασίου Μυτηλιναίου
Ὁμιλία 4η

Ψαλμός 31ος

Μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, σήμερα θά ἀναλύσουμε τόν 31ο Ψαλμό. Πρῶτα ὅμως νά ποῦμε δυό λόγια γιά τήν ἀρίθμηση τῶν Ψαλμῶν. Πάνω ἀπό τό κείμενο βλέπετε ὅτι ὑπάρχει ὁ ἀριθμός 31 καί μέσα σέ παρένθεση ἡ ἀρίθμηση λβ΄, πού ἀντιστοιχεῖ στόν ἀριθμό 32, καί σημαίνει ὅτι στό Ἑβραϊκό κείμενο εἶναι ὁ 32ος Ψαλμός. Αὐτό γίνεται γιατί στή μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα, σέ σχέση μέ τό πρωτότυπο τό Ἑβραϊκό, ἔγινε χωρισμός ἑνός Ψαλμοῦ, τοῦ 9ου, στά δύο∙ ἔτσι ἡ ἀρίθμηση γίνεται κατά ἕνα παραπάνω Ψαλμό. Μετά ὅμως, λίγο πρίν ἀπό τό τέλος, καί συγκεκριμένα στόν 147ο Ψαλμό, οἱ Ἑβδομήκοντα ἕνωσαν δύο ἄλλους Ψαλμούς, καί ἔτσι ἔχουμε τόν ἴδιο τελικό ἀριθμό τῶν Ψαλμῶν∙ δηλαδή τόσο στή μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα, ὅσο καί στό κείμενο τό Ἑβραϊκό, συνολικά εἶναι ἑκατόν πενήντα Ψαλμοί. Αὐτός εἶναι ὁ λόγος.  Λοιπόν, ἄς διαβάσουμε τόν Ψαλμό.

Ἡ ἐπιγραφή εἶναι: «Τῷ Δαβίδ∙ συνέσεως».
1 «Μακάριοι ὧν ἀφέθησαν αἱ ἀνομίαι καὶ ὧν ἐπεκαλύφθησαν αἱ ἁμαρτίαι∙
2 μακάριος ἀνήρ, ᾧ οὐ μὴ λογίσηται Κύριος ἁμαρτίαν, οὐδέ ἐστιν ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ δόλος.
3 ὅτι ἐσίγησα, ἐπαλαιώθη τὰ ὀστᾶ μου ἀπὸ τοῦ κράζειν με ὅλην τὴν ἡμέραν∙
4 ὅτι ἡμέρας καὶ νυκτὸς ἐβαρύνθη ἐπ’ ἐμὲ ἡ χείρ σου, ἐστράφην εἰς ταλαιπωρίαν ἐν τῷ ἐμπαγῆναί με ἄκανθαν.
(διάψαλμα)
5 τὴν ἁμαρτίαν μου ἐγνώρισα καὶ τὴν ἀνομίαν μου οὐκ ἐκάλυψα∙ εἶπα∙ ἐξαγορεύσω κατ’  ἐμοῦ τὴν ἀνομίαν μου τῷ Κυρίῳ∙ καὶ σὺ ἀφῆκας τὴν ἀσέβειαν τῆς καρδίας μου.
(διάψαλμα)
6 ὑπὲρ ταύτης προσεύξεται πρὸς σὲ πᾶς ὅσιος ἐν καιρῷ εὐθέτῳ∙ πλὴν ἐν καταλυσμῷ ὑδάτων πολλῶν πρὸς αὐτὸν οὐκ ἐγγιοῦσι.
7 σύ μου εἶ καταφυγὴ ἀπὸ θλίψεως τῆς περιεχούσης με∙ τὸ ἀγαλλίαμά μου, λύτρωσαί με ἀπὸ τῶν κυκλωσάντων με.
(διάψαλμα)
8 συνετιῶ σε καὶ συμβιβῶ σε ἐν ὁδῷ ταύτῃ, ᾗ πορεύσῃ, ἐπιστηριῶ ἐπὶ σὲ τοὺς ὀφθαλμούς μου.
9 μὴ γίνεσθε ὡς ἵππος καὶ ἡμίονος, οἷς οὐκ ἔστι σύνεσις, ἐν κημῷ καὶ χαλινῷ τὰς σιαγόνας αὐτῶν ἄγξαις τῶν μὴ ἐγγιζόντων πρὸς σέ.
10 πολλαὶ αἱ μάστιγες τοῦ ἁμαρτωλοῦ, τὸν δὲ ἐλπίζοντα ἐπὶ Κύριον ἔλεος κυκλώσει.
11 εὐφράνθητε ἐπὶ Κύριον καὶ ἀγαλλιᾶσθε, δίκαιοι, καὶ καυχᾶσθε, πάντες οἱ εὐθεῖς τῇ καρδίᾳ.»
Πρίν κάνουμε μιά μικρή εἰσαγωγή σ’ αὐτόν τόν Ψαλμό, θέλω νά σᾶς ἐξηγήσω ἐδῶ τόν λόγο πού διάβασα καί τίς τρεῖς φορές τή λέξη διάψαλμα. Ἴσως ἕνας πού θά διάβαζε ἕναν Ψαλμό προφανῶς ποτέ δέν θά διάβαζε αὐτό πού εἶναι μέσα σέ παρένθεση, δηλαδή τή λέξη διάψαλμα. Θά ἔχετε ἀκούσει πάρα πολλές φορές, ὅταν διαβάζεται τό Ψαλτήρι, ὅτι ποτέ δέν διαβάζουμε τή λέξη διάψαλμα ∙ ὅπως ἐπίσης δέν διαβάζεται ποτέ καί ὁ τίτλος, σέ λειτουργική χρήση τοῦ Ψαλτηρίου. Ὁ τίτλος σ’ αὐτόν τόν Ψαλμό εἶναι «Τῷ Δαβίδ∙ συνέσεως». Αὐτό δέν διαβάζεται στή λειτουργική χρήση∙ ὅμως ἐγώ τό διάβασα. Καί ἐξηγοῦμαι:
Τό Ἑβραϊκό κείμενο ὁπωσδήποτε ἔχει ὑποστεῖ πάρα πολλές ἀλλοιώσεις, καί ἡ μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα βέβαια ἔγινε ἀπό ἕνα κείμενο τοῦ 3ου αἰῶνος π.Χ.. Τό σωζόμενο Ἑβραϊκό κείμενο εἶναι ἀπό πολλές ἀντιγραφές, καί ὁπωσδήποτε δέν εἶναι τοῦ 3ου αἰῶνος. Ἄν εἴχαμε κείμενο τοῦ 3ου αἰῶνος π.Χ., θά ἦταν μέγα εὐτύχημα. Καί τῆς Καινῆς Διαθήκης τό ἀρχαιότερο κείμενο, ὅπως θά γνωρίζετε, εἶναι τοῦ 3ου αἰῶνος μ.Χ., μέ τόν Σιναϊτικό Κώδικα. Ἔτσι, ὅταν ἔχουμε τήν μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα, πού εἶναι ἀπό παλαιότερα κείμενα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, μέ βάση αὐτή τή μετάφραση διορθώνεται τό πρωτότυπο, ὅπως ἐπίσης καί μέ τό πρωτότυπο μποροῦμε νά διορθώσουμε τή μετάφραση.
Δηλαδή πάρα πολλές φορές κάποια ἀκατανόητα σημεῖα στή μετάφραση, πού δέν μπόρεσαν νά τά ἀποδώσουν οἱ μεταφραστές, πηγαίνουμε στό πρωτότυπο γιά νά δοῦμε τί σημαίνουν, κι ἐκεῖ τά καταλαβαίνουμε. Ἀκατανόητα ἐπίσης σημεῖα στό κείμενο, στό πρωτότυπο, πᾶμε στή μετάφραση καί βλέπουμε γιατί εἶναι ἀκατανόητα αὐτά τά σημεῖα. Καί αὐτό γίνεται γιατί δέν ἔχουμε τά κείμενα τοῦ 3ου αἰῶνος π.Χ., ἀλλά ἔχουμε κείμενα πού εἶναι μεταγενέστερα, κι ἔτσι τό ἕνα διορθώνει τό ἄλλο. Αὐτές οἱ ἐπιγραφές λοιπόν, ἄλλοτε ὑπάρχουν στό πρωτότυπο κι ἄλλοτε δέν ὑπάρχουν. Ἔχουμε καί ἐκεῖ διαφορές μεταξύ μεταφράσεως καί πρωτοτύπου, καί αὐτό γίνεται πάλι γιά τόν ἴδιο λόγο πού σᾶς ἀνέφερα.
Ἀλλά τό διάψαλμα, αὐτό πού διάβασα, εἶναι τώρα ἕνα ἄλλο στοιχεῖο, πού ἔρχεται νά μᾶς βοηθήσει νά καταλάβουμε βαθύτερα τόν Ψαλμό. Σᾶς εἶχα πεῖ τί εἶναι τό διάψαλμα· εἶναι ἕνα μουσικό σημεῖο. Οἱ Ψαλμοί ψάλλονταν καί φωνητικά καί μέ μουσικά ὄργανα. Ὅταν οἱ Ἑβραῖοι εἶχαν μία τελετή, ὑπῆρχε ἐναλλαγή φωνῶν καί ὀργάνων, ἤ μποροῦσαν νά εἶναι καί φωνές καί ὄργανα μαζί. Ὑπῆρχαν σημεῖα μέσα στούς Ψαλμούς πού ἔπρεπε ἡ μουσική νά εἶναι πολύ χαμηλή, κι ἄλλα σημεῖα πού ἡ μουσική ἔπρεπε νά εἶναι πολύ ὑψηλή. Στήν πρώτη περίπτωση λέμε pianissimo καί στήν ἄλλη  forte∙ ἄλλες φορές ὑπῆρχε solo, μονωδία.
Μάλιστα εἶχα διαλέξει ἕναν ἄλλο Ψαλμό νά σᾶς πῶ, τόν 23ο, ἀλλά τόν ἄφησα∙ εἶναι αὐτός πού λέει «Τοῦ Κυρίου ἡ γῆ καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς...» καί τά λοιπά, τότε πού εἰσάγεται ἡ κιβωτός τῆς διαθήκης στό ὄρος Σιών. Τελικά τόν ἄφησα∙ ἴσως νά τόν κάνουμε κάποια ἄλλη φορά. Εἶναι πάρα πολύ ὡραῖος Ψαλμός, καί σήμερα χρησιμοποιεῖται στά ἐγκαίνια ἑνός ναοῦ. Ἐκεῖ ἔχει πλῆθος τέτοιες περιπτώσεις. Ἐναλλάσσονται πολλά πράγματα: χορωδία, ὄργανα, μονωδία, διάλογος καί λοιπά∙ ὅπως θά βλέπαμε στή λυρική σκηνή νά ὑπάρχει μιά ὁλόκληρη ἐναλλαγή θέματος, μέ τή μουσική, τά φωνητικά καί τά λοιπά.
Ὁ 136ος Ψαλμός, γιά παράδειγμα, πού γράφτηκε στή Βαβυλώνα, ἀρχίζει ἤπια, πολύ ἤπια. «Πῶς νά τραγουδήσουμε τά τραγούδια τῆς πατρίδος μας στήν ξένη χώρα; Κρεμάσαμε τά ὄργανά μας στίς ἰτιές... Καί μᾶς εἶπαν αὐτοί πού μᾶς σκλάβωσαν, οἱ Βαβυλώνιοι: ″Πεῖτε μας τραγούδια ἀπό  τήν πατρίδα σας.″ Ἀλλά πῶς νά ψάλλουμε σέ ξένη γῆ;...». Οἱ ἰτιές, ξέρετε, εἶναι οἱ κλαίουσες, ἐκεῖ στά ποτάμια∙ καί τίς βάζει σάν νά συμμερίζονται τή λύπη τῶν Ἑβραίων, πού ἦσαν αἰχμάλωτοι.
Αὐτά ὁπωσδήποτε λέγονται σ’ ἕναν ἐλεγειακό τόνο, δηλαδή σέ πένθιμη μουσική∙ ἡ μουσική ἔπαιζε πένθιμα. Καί πολλές φορές μάλιστα, ὅταν εἴμαστε πάνω στήν ἐλάσσονα κλίμακα, δηλαδή στή minore –ὄχι στή διατονική κλίμακα, τή φυσική, ἀλλά στή minore, πού εἶναι τόσο σπαραξικάρδια!– τό συναίσθημα συνταράσσεται πάρα πολύ. Σιγά - σιγά ὅμως τό ὕφος τοῦ Ψαλμοῦ προχωρεῖ, ἀνεβαίνει, καί πρός τό τέλος λέει: «Ἄχ... ἄχ... Εὐτυχισμένος ἐκεῖνος ὁ λαός πού θά σοῦ πάρει, Βαβυλώνα, τά παιδιά σου, νά τούς σπάσει τό κεφάλι πάνω στήν πέτρα !...». Κοιτάξτε πῶς ξεκίνησε ὁ Ψαλμός, καί πῶς τελειώνει! Ἐκεῖ βεβαίως τά ὄργανα βάζουν ὅλη τους τήν δύναμη.
Ἀπό τά μουσικά αὐτά σημεῖα, ἀπό τήν μουσική ἐκτέλεση, μποροῦμε νά καταλάβουμε ἀκόμη βαθύτερα τό νόημα τοῦ Ψαλμοῦ, ἀλλά καί τή χρήση τοῦ Ψαλμοῦ, δηλαδή ποῦ λεγόταν. Μερικές φορές ἡ ἐπιγραφή τοῦ Ψαλμοῦ μπορεῖ νά γράφει: «τῷ ἀρχιμουσικῷ...», ὅτι αὐτό δηλαδή εἶναι γιά τόν ἀρχιμουσικό, καί εἰδοποιεῖ τόν μουσικό πῶς πρέπει νά παιχθεῖ ὁ Ψαλμός, νά ψαλλεῖ ἔτσι ἤ ἀλλιῶς καί τά λοιπά.
Ἔχουμε ἀκόμη καί τά ἱστορικά βιβλία, ἰδίως τά Βασιλειῶν, πού καί αὐτά μᾶς πληροφοροῦν γι’ αὐτό τό θέμα. Γιά παράδειγμα, τοῦτος ὁ Ψαλμός ἔχει ἱστορικό ὑπόβαθρο. Καί ὅλα αὐτά ἔρχονται νά μᾶς δώσουν στοιχεῖα βαθύτερης κατανοήσεως τοῦ Ψαλμοῦ. Καί ὅπως θά ξέρετε, ἡ μουσική αἰσθητοποιεῖ τά συναισθήματα· καί ἔτσι, ἄν ἔχουμε κι ἐμεῖς ὑπόψη αὐτά τά σημεῖα, μποροῦμε νά καταλάβουμε καλύτερα τόν Ψαλμό.
Ἡ ἐπιγραφή «Τῷ Δαβίδ» φανερώνει ὅτι ὁ Ψαλμός αὐτός ἀνήκει στόν Δαβίδ, καί ὄχι ὅτι ἀφιερώνεται στόν Δαβίδ. Ἀκόμη ἔχει ἄνω τελεία, καί λέει «συνέσεως». Σύνεσις θά πεῖ συνέτιση, θά πεῖ διδαχή, θά πεῖ ὅτι ὁ Ψαλμός εἶναι διδακτικός, ὅτι ἔχει διδακτικό περιεχόμενο. Καί πραγματικά, σέ κάποιο σημεῖο ὁ Δαβίδ ἀπευθύνεται πρός τούς ἀνθρώπους καί τούς λέει νά προσέξουν μερικά πράγματα. Ἄρα ὁ χαρακτήρας τοῦ Ψαλμοῦ εἶναι διδακτικός.
Τό περιεχόμενό του εἶναι τό ἑξῆς: Εἶναι ὁ δεύτερος Ψαλμός τῆς μετανοίας, μετά τόν 50ό Ψαλμό. Σᾶς εἶχα πεῖ ὅμως, στό πρῶτο θέμα μας, ὅτι ἡ σειρά τῶν Ψαλμῶν δέν ἀκολουθεῖ τήν ἱστορικότητά τους. Προφανῶς πρῶτα γράφτηκε ὁ 50ός καί μετά ὁ 31ος.


(συνεχίζεται)


Απόσπασμα από το βιβλίο ‘’ΕΠΙΛΟΓΗ ΨΑΛΜΩΝ’’ Τόμος ά.
Της Ιεράς Μόνης Κομνηνείου, Κοιμήσεως θεοτόκου και Αγίου Δημητρίου.
Το βιβλίο περιέχει  απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του μακαριστού Γέροντα Π. Αθανασίου Μυτιληναίου.
Η ανάρτηση γίνεται με την ευλογία της Ιεράς Μονής.