Ερμηνεία των Ψαλμών (Εισαγωγή-Ψαλμός 1ος) Μέρος δ΄

Του π. Αθανασίου Μυτηλιναίου

Εἰσαγωγή στό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν
Ψαλμός 1ος

Ὁ Ἑσπερινός, πού εἶναι ἡ προοιμιακή Ἀκολουθία τοῦ εἰκοσιτετραώρου, ἀρχίζει μέ τό «Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν...», πού λέει ὁ ἱερέας, καί ἀμέσως: «Εὐλόγει, ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον. Κύριε ὁ Θεός μου, ἐμεγαλύνθης σφόδρα, ἐξομολόγησιν καὶ μεγαλοπρέπειαν ἐνεδύσω...» καί τά λοιπά καί τά λοιπά. Εἶναι ὁ θαυμάσιος αὐτός Ψαλμός, πού εἶναι περίληψη τῆς Δημιουργίας, ὁ Ψαλμός ἐκεῖνος πού ἀναφέρεται στό πῶς ἔγινε ὁ κόσμος, πῶς ἔγινε ὁ ἄνθρωπος καί ποιά εἶναι τά ἔργα τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι ἐπιτομή τῶν τριῶν πρώτων κεφαλαίων τοῦ βιβλίου τῆς Γενέσεως κατά ποιητικό τρόπο, ὡραιότατο τρόπο! Κι ἐπειδή ἀρχίζουμε μέ τόν Ψαλμό αὐτό, τόν ὀνομάσαμε καί Προοιμιακό.
Βλέπετε ὅτι ἀρχίζουμε τίς Ἀκολουθίες μας μέ Ψαλμό ἀπό τό Ψαλτήρι καί δέν ὑπάρχει Ἀκολουθία πού νά μήν ἔχει Ψαλμό! Ἀλλά καί ἡ Θεία Λειτουργία, στά Ἀντίφωνά της, εἶχε Ψαλμούς. Σήμερα ἔχουν μείνει μόνο ψαλμικοί στίχοι, ἀπομεινάρια· εἶχε ὅμως Ψαλμούς. Ἅμα θά πᾶμε στό Τυπικό, τά λεγόμενα Τυπικά, πού λέγονται ἐκεῖ στίς τρεῖς πρῶτες εὐχές, στά Ἀντίφωνα, ἔχει Ψαλμούς. Δέν τά λέμε σήμερα πιά γιά λόγους συντομίας. Ἔτσι βλέπει κανείς ὅτι τό Ψαλτήρι μπῆκε στή Λατρεία σέ ἀφθονία! Νά προχωρήσω;
Τό Ψαλτήρι διαβάζεται στόν Ὄρθρο, καί λέγονται ἐκεῖ δύο Καθίσματα. Σημειῶστε ὅτι οἱ ἑκατόν πενήντα Ψαλμοί χωρίζονται σέ εἴκοσι Στάσεις, σέ εἴκοσι Καθίσματα. Κάθε Κάθισμα, ἀνάλογα μέ τό μέγεθος, περιέχει ἕναν, δύο, τρεῖς, τέσσερις, πέντε Ψαλμούς. Ἔτσι τό πρωί στόν Ὄρθρο διαβάζουμε δύο Καθίσματα, δηλαδή τά δύο εἰκοστά ἤ τό ἕνα δέκατο τοῦ ὅλου Ψαλτηρίου. Τό ἀπόγευμα στόν Ἑσπερινό διαβάζουμε ἕνα Κάθισμα. Τό Ψαλτήρι πρέπει νά τελειώσει μέσα σέ μία ἑβδομάδα. Μόνο τήν Κυριακή τό ἀπόγευμα στόν Ἑσπερινό δέν τό διαβάζουμε. Τήν Κυριακή τό ἀπόγευμα στόν Ἑσπερινό τό Ψαλτήρι ἀργεῖ...! Δηλαδή τό Ψαλτήρι, ἐκτός ἀπό τίς ἐπί μέρους ἄς ποῦμε ἀναγνώσεις πού ἔχουμε στίς Ἀκολουθίες, Ὧρες, Ἑσπερινό καί τά λοιπά, διαβάζεται ὁλόκληρο μέσα σέ μία ἑβδομάδα. Καί ἀπό τό Σάββατο βράδυ, ἀπό ὅπου καί ἀρχίζουμε, ξεκινάει πάλι τό Ψαλτήρι ἀπό τήν ἀρχή. Τή Μεγάλη δέ Σαρακοστή διαβάζεται δυό φορές μέσα στήν ἑβδομάδα, γιατί καί στίς Ὧρες βάζουμε καθίσματα. Δηλαδή τό Ψαλτήρι ὑπάρχει συνέχεια μέσα στή Λατρεία μας! Ὅταν πεθάνει δέ ἕνας ἄνθρωπος, τό διαβάζουν ὅλη νύχτα ὁλόκληρο, δηλαδή τό Ψαλτήρι μᾶς συνοδεύει παντοῦ. Παντοῦ, παντοῦ μᾶς συνοδεύει!
Εἶναι τόσο πλούσιο, τόσο σπουδαῖο, τόσο σημαντικό! Καί ἐκεῖνος πού τό διαβάζει πραγματικά καί συνειδητά, ἐξαγιάζεται. Σᾶς βεβαιώνω· εἰλικρινά σᾶς τό βεβαιώνω. Ἀφῆστε δέ πού ὅταν τό ἀκούει κανείς πολύ συχνά, ἐξοικειώνεται μαζί του. Βέβαια δέν ξέρω ἄν μπορεῖ νά τό μάθει καί ἀπ’ ἔξω. Δέν ξέρω. Κάποιος πιθανόν ἀπό τήν πολλή χρήση μπορεῖ νά τό μάθει ἀπ’ ἔξω ὀλόκληρο. Καί μάλιστα ὅταν τό διαβάζει κάποιος ἄλλος καί κάνει ἔστω καί τό πιό μικρό λάθος, ἀμέσως καταλαβαίνεται, φαίνεται ἀμέσως. Προσέξτε: ὄχι ἄν κάποιος εἶναι μορφωμένος, ἀλλά ἀπό τήν πολλή χρήση τό αὐτί νά συνήθισε. Εἶναι ὅπως τό αὐτί τοῦ μουσικοῦ, πού ἄν ἀκούσει ἕνα φάλτσο ἀμέσως τό καταλαβαίνει, καί λέει: «Ἐδῶ εἶναι φάλτσο!».
Ὅταν ἀρχίσει κανείς νά ἀκούει πολλές-πολλές-πολλές, πάρα πολλές φορές τό Ψαλτήρι, κι ἄν ἀκόμη δέν ξέρει γράμματα, ἀρχίζει σιγά - σιγά νά τό καταλαβαίνει. Νά σημειώσετε δέ ὅτι τό Ψαλτήρι εἶναι ἕνα ἀπό τά δυσκολότερα βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, γιατί, ἐπειδή εἶναι ποιητικό βιβλίο, ἔχει πυκνή ἔκφραση, πυκνότατη. Ἔτσι, πάρα πολλά πράγματα, ἐνῶ δέν γράφονται, πρέπει κατά κάποιο τρόπο νά τά μαντέψεις. Καί μιά πολύ μικρή φρασούλα τοῦ κειμένου, σέ μιά ἀπόδοση μπορεῖ νά γίνει μιά πολύ μεγάλη φράση ἤ δυό καί τρεῖς φράσεις, γιά νά ἀποδώσουν ἐκεῖνο πού λέει τό κείμενο. Εἶναι λοιπόν δύσκολο βιβλίο. Ἀπό τή συνεχή ὅμως χρήση, ἀρχίζει κανείς νά τό ἀφομοιώνει καί νά τό καταλαβαίνει. Ἄν ἔχει Πνεῦμα Θεοῦ, τό καταλαβαίνει. Καί τότε, εἰλικρινά σᾶς λέω, τό Ψαλτήρι εἶναι μία ἀπόλαυση!
Εἶναι δυστύχημα ὅμως πού μόνο στά Μοναστήρια διαβάζουν σήμερα τό Ψαλτήρι, γιατί στίς ἐνορίες πιά τό ἔχουν βάλει στό ντουλάπι! Λυπᾶμαι πού τό λέω, ἀλλά ἔτσι γίνεται∙ τό Ψαλτήρι διαβάζεται πλέον μόνο στά Μοναστήρια. Ἀλλά καί σέ πολλά ἀπ’ αὐτά, τό διαβάζουν τόσο γρήγορα, πού δέν καταλαβαίνει κανείς τίποτα! «Μπούρ, μπούρ, μπούρ, μπούρ...»! Σάν νά εἶναι τό πιό ἄχρηστο πράγμα! Μπορεῖ νά διαβάζεται σέ κάποιο ταχύ ρυθμό, ἀλλά τόσο ταχύ, πού ὁ ἄλλος νά προλαβαίνει νά ἀκούει καί νά καταλαβαίνει πολύ καλά αὐτά πού διαβάζονται. Πρέπει ἡ ἀνάγνωση νά εἶναι καθαρή! Καί τότε, σᾶς βεβαιώνω εἰλικρινά, εἶναι μία τρυφή, μία ἀπόλαυση. Τόσο ὑπέροχο εἶναι τό Ψαλτήρι. Τόσο ὑπέροχο! Δοκιμάστε το· ἐξ ἄλλου αὐτός εἶναι ὁ λόγος πού θά κάνουμε φέτος τό Ψαλτήρι.
Γιά νά μή μιλήσω δέ γιά ἐκεῖνες τίς παρομοιώσεις τίς ποιητικές, τίς θαυμάσιες!... «Ὁ περιπατῶν ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων...», Αὐτός πού περπατάει –ὁ Θεός– ἐπάνω στά φτερά τοῦ ἀνέμου!... Τί ὡραία ἔκφραση!... «Ὁ ἁπτόμενος τῶν ὀρέων καὶ καπνίζονται», Αὐτός πού ἀγγίζει τίς κορυφές τῶν βουνῶν καί παίρνουν φωτιά!... «ὁ ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον», Αὐτός πού ντύθηκε τό φῶς, τή θεία δόξα, σάν ροῦχο Του, γιατί αὐτό τό ὑλικό φῶς εἶναι ἀντίτυπο τοῦ ἀκτίστου φωτός, τῆς θείας δόξης, πού εἶναι ἄκτιστη, δηλαδή εἶναι θεότητα! Ὅπως ντυνόμαστε ἐμεῖς, βάζουμε ἱμάτιο, περιβαλλόμαστε, ἔτσι ἀκριβῶς ντύθηκε ὁ Θεός τό φῶς! «Ἀνοίξαντός σου τὴν χεῖρα τὰ σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητος. ἀποστρέψαντος δέ σου τὸ πρόσωπον ταραχθήσονται». Ἀνοίγεις τό χέρι Σου, κι ὅλα γεμίζουν ἀγαθοσύνη· γυρίζεις τό πρόσωπό Σου καί ὅλα ταράσσονται... Εἶναι ὡραιότατες ἐκφράσεις· ὡραιότατες!

(συνεχίζεται)


Απόσπασμα από το βιβλίο ‘’ΕΠΙΛΟΓΗ ΨΑΛΜΩΝ’’ Τόμος ά.
Της Ιεράς Μόνης Κομνηνείου, Κοιμήσεως θεοτόκου και Αγίου Δημητρίου.
Το βιβλίο περιέχει  απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του μακαριστού Γέροντα Π. Αθανασίου Μυτιληναίου.
Η ανάρτηση γίνεται με την ευλογία της Ιεράς Μονής.