Γιά τόν Υἱό τοῦ Θεοῦ Πατέρα. Ὁ πληγωμένος Ἀετός. Γρηγόριος ὁ Θεολόγος

Στή περίσταση, ἤτανε ἰδιαίτερη ἀνάγκη νά μιλήσει ἔτσι ὁ Γρηγόριος, διότι ἀμέσως, μέ πρώτη εὐκαιρία, θά ἐξηγοῦσε στούς πιστούς τήν τριαδολογία. Θά ἐξηγοῦσε πρῶτα τή θεολογία γιά τόν Υἱό κι ἔπειτα γιά τό ἅγιο Πνεῦμα. Ὅμως, γιά νά ἐξηγήσεις ἕνα σημεῖο στήν ἴδια τήν ἀλήθεια, ὅταν αὐτό δέν ἔχει ἐξηγηθεῖ μέ σαφήνεια σέ προγενέστερη ἐποχή, χρειάζεται σύ πλέον νά βιώσεις βαθύτερα ἐκεῖνο τό σημεῖο. Πρέπει ν’ ἀποκτήσεις βαθύτερη ἐμπειρία ἐκείνης τῆς ἀλήθειας. Τοῦτο ἐπιτυγχάνεται πάντα μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ ὁδηγεῖ τό θεολόγο στό ζητούμενο σημεῖο τῆς ἀλήθειας. Γι’ αὐτό μίλαγε ὁ

Γρηγόριος γιά θεῖο φωτισμό, γιά θεωρία, τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ὀφείλει στό Θεό. Γι’ αὐτό ἔλεγε ὅτι «ἄριστος θεολόγος» εἶναι αὐτός, πού μέ τό φωστιμό τοῦ Πνεύματος κατανοεῖ τήν ἀλήθεια περισσότερο ἀπ’ ὅσο τήν κατανοήσανε οἱ ἄλλοι.

Τώρα, λοιπόν, πού θἄρχιζε νά θεολογεῖ γιά τόν Υἱό καί τό Πνεῦμα, ἔπρεπε ὅλοι νά ξέρουνε ὅτι ὁ ἴδιος θά πορευότανε μέ βάση ὅλα τά παραπάνω. Κι ἀκόμα, ἔπρεπε νά εἶναι ἀκριβής, τά ἐπιχειρήματά του δυνατά. Γιατί ὅλα, τήν ἄλλη μέρα τό πρωί, θά φτάνανε στή Χαλκηδόνα. Ἐκεῖ, ἀπέναντι στή Πόλη, στήν ἄλλη μεριά τοῦ Βοσπόρου κατοικοῦσε ὁ Εὐνόμιος. Πολύ μορφωμένος καί πολύ ἀρειανός. Σ’ αὐτόν φέρνανε τά ἐπιχειρήματα τοῦ Γρηγορίου κι ἀπ’ αὐτόν παίρνανε ὁδηγίες γιά τά θεολογικά οἱ ἀρειανοί.

Ὅρισε καί τήν ἑπόμενη ὁμιλία του, τήν τρίτη στήν ἴδια σειρά, περί τοῦ Υἱοῦ αὐτή. Ἡ κυριαρχία τοῦ ἀρειανισμοῦ στήν Πόλη, ἀποδείκνυε ὅτι τό θέμα τοῦ Υἱοῦ ἔκαιγε. Οἱ ἀρειανοί διδάσκανε ὅτι ὁ Υἱός ε ἶναι κτίσμα τοῦ Πατέρα, ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἔδειξε πῶς καί γιατί ὁ Υἱός εἶναι ὁμοούσιος πρός τόν Πατέρα, ὄχι κτίσμα. Ὁ Εὐνόμιος ἀπό τή Χαλκηδόνα ἔδινε νέα ἐπιχειρήματα στούς ἀρειανούς κι αὐτοί νιώθανε ἀκόμα δυνατοί.

Τήν ἀλήθεια πού ἔδειξε ὁ Ἀθανάσιος ἀποδέχτηκε ἀπόλυτα ὁ Γρηγόριος. Τώρα προσπαθεῖ ὄχι μόνο ν’ ἀνατρέψει τόν Εὐνόμιο, ἀλλά καί νά δείξει, πάντα μέ τό φωτισμό καί τήν καθοδήγηση τοῦ ἁγίου Πνεύματος: πῶς ἔχουμε τρείς θεῖες ὑποστάσεις μέ μία θεία φύση. Ὁ Πατέρας, ὁ Υἱός καί τό ἅγιο Πνεῦμα, ἐνῶ εἶναι διακεκριμένες ὑποστάσεις (ἤ πρόσωπα), ἔχουν μία ἑνιαία φύση. Καί γι’ αὐτό ἔχουνε μία ἐνέργεια, μία κίνηση, μία γνώμη. Τό ὄνομα τῆς κάθε μιᾶς θείας ὑπόστασης (Πατέρας, Υἱός, ἅγιο Πνεῦμα) δηλώνει ὄχι διαφορετική φύση, ἀλλά μόνο τόν τρόπο πού αὐτό ὑπάρχει αἰώνια. Τά ὀνόματα δηλώνουνε μόνο τή σχέση πού ἔχουνε μεταξύ τους οἱ θεῖες ὑποστάσεις (τά θεία πρόσωπα).

Τό θέμα ἦταν πολύ δύσκολο. Ἔπρεπε νά χρησιμοποιήσει ὅρους καί σχήματα φιλοσοφικά. Καί ἤτανε ἀνάγκη, διότι οἱ μορφωμένοι τῆς ἐποχῆς ἤξεραν νά σκέφτονται καί νά συνεννοοῦνται μέ τίς θεωρίες τῶν Ἑλλήνων φιλοσόφων καί ἰδιαίτερα μέ τίς θεωρίες τῶν νεοπλατωνικῶν. Οἱ τελευταῖοι αὐτοί, μάλιστα, ὅπως ὁ Πλωτῖνος καί ὁ Πορφύριος, εἴχανε ἀναπτύξει εἰδική θεωρία, κάτι σάν τριαδολογία. Μέ τήν ἔμμεση ἐπίδραση τοῦ χριστιανισμοῦ μιλοῦσανε γιά τρία ὄντα, πού προῆλθε τό ἕνα ἀπό τό ἄλλο μέ ἀπορροή. Δηλαδή ξεχειλίζοντας (ὅπως ἕνα καζάνι) τό πρῶτο ἔγινε- προῆλθε τό δεύτερο. Ξεχειλίζοντας πάλι τό δεύτερο ἔγινε-  προῆλθε ἀναγκαστικά τό τρίτο. Οἱ θεωρίες αὐτές, ἔπρεπε νά τό καταλάβουνε οἱ μορφωμένοι, εἶναι ξένες καί ἄσχετες μέ τά τρία πρόσωπα τῆς ἁγίας Τριάδας. Γι’ αὐτό χρειαζότανε νά δείξει μέ πολλή προσοχή, στό πλαίσιο τῆς παράδοσης τῆς Ἐκκλησίας, καί ἀνάλογα μέ τό φωτισμό πού εἶχε ὁ Γρηγόριος, πῶς ὑπάρχουνε τά τρία πρόσωπα, μέ ποιές προϋποθέσεις καί ποιές συνέπειες. Γιά νά ἐμπεδώσουνε οἱ πιστοί καλύτερα ὅσα τούς δίδαξε γιά τόν Υἱό καί νά πειστοῦνε βαθύτερα, τούς κάλεσε γιά τέταρτη Ὁμιλία.

Καί πράγματι, ὄχι μόνο ἔπεισε τούς ἀκροατές του γιά τήν ὀρθδότητα τῆς Τριαδολογίας του, ὄχι μόνο ἀποστομώθηκε ὁ Εὐνόμιος, ἀλλά καί ὅλοι οἱ μεταγενέστεροι θεολόγοι στίς ὁμιλίες τοῦτες θά στηρίζονται, ὅταν θά ἐπιχειροῦνε νά κάνουνε τριαδολογία. Ὅλοι πλέον ἀκολουθήσανε καί θ’ ἀκολουθᾶνε τό Γρηγόριο, τόν ταπεινό καππαδόκη μας, πού ἡ μεγαλωσύνη του μετριέται μόνο μέ τή δύναμη τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἀπό τό ὁποῖο φωτιζότανε.

Ὁ πληγωμένος Ἀετός (Γρηγόριος ὁ Θεολόγος)

(ἀφηγηματικὴ Βιογραφία)

(σελ.212-214)

  Στυλιανοῦ Γ. Παπαδοπούλου Καθηγητή Πανεπιστημίου

Ἔκδοση Δ΄

Ἀποστολική διακονία

 

εδώ το προηγούμενο