Ερμηνεία των Ψαλμών (Ψαλμός 32ος) Μέρος α΄

 Του π. Αθανασίου Μυτηλιναίου
Ὁμιλία 5η

Ψαλμός 32ος

 Βρισκόμαστε, ἀγαπητοί μου, στόν 32ο Ψαλμό. Αὐτός ὁ Ψαλμός, στή μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα, φέρει τήν ἐπιγραφή «Τῷ Δαυΐδ»∙ τίποτα ἄλλο. Τό Ἑβραϊκό κείμενο ὅμως δέν ἔχει ἐπιγραφή, καί ἔτσι δέν ξέρουμε ἄν τελικά εἶναι τοῦ Δαβίδ. Φαίνεται ὅμως ὅτι πιθανότατα εἶναι τοῦ Δαβίδ. Εἶναι ὡραιότατος Ψαλμός! Ὅλοι βέβαια εἶναι ὡραῖοι Ψαλμοί∙ μερικοί ὅμως εἶναι ἀκόμη ὡραιότεροι. Ὡς περιεχόμενο ἔχει ἕναν ἐνθουσιώδη αἶνον, ὕμνο, πρός τόν Κύριο, γιατί εἶναι ὁ Δημιουργός τοῦ παντός, καί γιατί ἔχει τήν παντοδυναμία καί τήν ἀγάπη καί τό ἔλεος πρός τή Δημιουργία Του. Αὐτά τώρα ὡς ἰδιότητες μεταφέρονται στήν ἰδιαίτερη εὔνοια τοῦ Θεοῦ γιά τόν λαό
του, τόν Ἰσραήλ. Κατά συνέπεια, ἐφόσον ὁ Θεός ἔχει δώσει ἁπτές ἀποδείξεις τῆς εὔνοιάς Του καί τῆς ἀγάπης Του πρός τή Δημιουργία, ἔτσι ἔχουμε καί ἁπτές ἀποδείξεις τῆς εὔνοιάς Του καί τῆς ἀγάπης Του καί πρός τόν Ἰσραήλ. Καί ἔτσι ὁ Ψαλμωδός ξεσπάει σ’ ἕναν ὕμνο πρός τόν Θεό γι’ αὐτή Του τήν ἀγάπη καί τήν εὔνοια.
Μερικοί ὑποθέτουν ὅτι ὁ Ψαλμός αὐτός εἰπώθηκε ὕστερα ἀπό κάποια νίκη, πιθανόν τοῦ Δαβίδ, καί τοῦτο τό παίρνω ἀπό ἕνα-δυό σημεῖα ἐσωτερικῆς θά λέγαμε μαρτυρίας. Ἐσωτερική μαρτυρία λέγεται κάτι πού εἶναι μέσα στό ἴδιο τό κείμενο, ἐνῶ ἐξωτερική μαρτυρία λέγεται κάτι πού ἔρχεται ἀπ’ ἔξω, μιά μαρτυρία ἄλλου συγγραφέως ἤ ἄλλου βιβλίου καί τά λοιπά. Κατά συνέπεια κάπως ἔτσι θεωρεῖται, χωρίς ὅμως αὐτό νά εἶναι βέβαιο. Τό θέμα εἶναι ὅτι εἶναι ἕνας ὕμνος –προσέξτε– πρός τόν Θεό τῆς Δημιουργίας καί τόν Θεό τῆς Ἱστορίας.
Ἔχω μιά ἰδιαίτερη ἀγάπη καί μιά ἰδιαίτερη συμπάθεια σ’ αὐτό τό δεύτερο, δηλαδή τό πρός τόν Θεό τῆς Ἱστορίας. Εἶναι δέ γνωστό ὅτι στόν αἰώνα μας ἔχει τονιστεῖ ἰδιαίτερα τό θέμα Ἱστορία. Σέ παλαιότερα χρόνια δέν εἶχε δοθεῖ αὐτός ὁ τόνος, οὔτε ἀκόμη κι ἀπό τούς ἀρχαίους Ἕλληνες. Μόνο στόν Ἰσραήλ, ὅπως σᾶς τό ἔχω πεῖ κι ἄλλες φορές, ὑπῆρχε ὁ τόνος αὐτός τῆς Ἱστορίας, καί δόθηκε πάντα στόν Ἰσραήλ. Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες δέν τόνισαν ποτέ τήν Ἱστορία. Ἀγαποῦσαν τά πολεμικά γεγονότα, τίς νίκες, μποροῦσαν νά ἀναφέρονται στό παρελθόν, ἀλλά ποτέ δέν ἔδιναν ἰδιαίτερη σημασία στήν ἴδια τήν Ἱστορία, γιατί τήν εἶχαν σάν κάτι πού εἶναι ἁπλά γεγονότα, συμβεβηκότα. Ἤ γεγονότα ποῦμε ἤ συμβεβηκότα, εἶναι τό ἴδιο πράγμα. Ἡ λέξη γεγονός εἶναι ἀπό τό γίγνομαι, καί συμβεβηκός ἀπό τό συμβαίνω. Γίνεται ἤ συμβαίνει εἶναι τό ἴδιο πράγμα, εἶναι ταυτόσημα.
Ὁ Πλάτων θεωροῦσε ὅτι τά συμβεβηκότα εἶναι ἀσταθῆ καί αἴολα, ὄχι σταθερά, καί κάθε τι πού εἶναι ἀσταθές καί αἴολο δέν ἔχει ἀξία καί δέν μποροῦμε ποτέ νά στηριζόμαστε πάνω σ’ αὐτό. Γι’ αὐτό καί ποτέ δέν φιλοσόφησαν πάνω στήν Ἱστορία. Ποτέ, ποτέ. Πάνω στή φύση φιλοσόφησαν, πάνω στόν ἄνθρωπο φιλοσόφησαν, ποτέ ὅμως πάνω στήν Ἱστορία. Ποτέ δέν ἔχουμε φιλοσοφία τῆς Ἱστορίας, οὔτε στήν ἀρχαία Ἑλλάδα οὔτε στούς νεώτερους χρόνους. Ἡ Φιλοσοφία τῆς Ἱστορίας ἄρχισε μόλις τά τελευταῖα χρόνια, καί τοῦτο γιατί ἀνακάλυψαν ὅτι ἡ Ἱστορία εἶναι ἕνας σπουδαῖος παράγοντας, μέσα στόν ὁποῖο μπαίνει ὁ Θεός. Ἴσως πολύ βοήθησε σ’ αὐτό ἡ ἴδια ἡ Παλαιά Διαθήκη.
Ἔτσι ὁ Ψαλμωδός ἐδῶ ὑμνεῖ τόν Θεό, γιατί εἶναι ὁ Θεός τῆς Δημιουργίας, καί ταυτόχρονα ὁ Θεός τῆς Ἱστορίας. Εἶναι μεγάλο πράγμα αὐτό, πάρα πολύ μεγάλο πράγμα. Ὁ παράγοντας Ἱστορία εἶναι ἕνα μυστήριο. Ἄν καί συμβαίνει μέσα στόν χῶρο καί τόν χρόνο, εἶναι ἕνα μυστήριο, γιατί ἁπλούστατα τά παρασκήνια τῆς Ἱστορίας μένουν καί θά μένουν πάντοτε ἄγνωστα. Ὄχι τά παρασκήνια ὅπως θά μιλούσαμε μέ μιά ἱστορική γλώσσα∙ τό λέω μέ μιά φιλοσοφική διάθεση, ἄν θέλετε, ἀκόμη καί μέ μιά θεολογική διάθεση. Ὄχι τά παρασκήνια αὐτά πού λέμε: Αὐτή τή στιγμή γίνεται αὐτό τό γεγονός στήν Ἑλλάδα∙ συνέβη αὐτό μέ τήν Κύπρο. Ἄραγε ποιά ἱστορικά παρασκήνια δούλεψαν γιά νά συμβεῖ αὐτό τό γεγονός πού βλέπουμε, ἐνῶ τά παρασκήνια δέν τά βλέπουμε;  Ὄχι αὐτό, ἀλλά παρασκήνια ἐννοῶ τίς δυνάμεις καί τούς παράγοντες πού εἶναι ἔξω ἀπό τή στάθμιση πού μπορεῖ νά κάνει ὁ ἄνθρωπος.
Ἔχουμε πάρα πολλούς παράγοντες μέσα στήν ἴδια τή φύση. Πόσες μάχες χάθηκαν ἤ κερδήθηκαν ἀπό μία θύελλα ἤ ἀπό μία συννεφιά ἤ... Πῶς κέρδισαν οἱ Ἑβραῖοι, γιά παράδειγμα, μιά μάχη τους; Τήν κέρδισαν μέ τήν παράταση μιᾶς ἡμέρας σέ διπλάσιο χρόνο. Προσέξτε: Ἄσχετα ἄν τό ἐνέργησε αὐτό ὁ Θεός, σημαίνει ὅτι ἐπέδρασε ἕνας παράγοντας τῆς φύσεως. Ἀλλά αὐτόν τόν παράγοντα τῆς φύσεως τόν ἐπέφερε, φυσικά, ὁ Θεός. Εἶναι ὁλοφάνερο στήν περίπτωση τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ, πού ἐπικαλέστηκε τόν Θεό γιά τήν παράταση τῆς ἡμέρας.
Ἔτσι ὁ παράγοντας Θεός καί ὁ παράγοντας κτίσις, πού τόν διευθύνει ὁ Θεός, εἶναι τά ἀληθινά παρασκήνια. Αὐτά εἶναι ἄγνωστα. Καί ἐρευνώντας τήν Ἱστορία, φθάνουμε νά ἀνακαλύπτουμε, ὅσο μᾶς εἶναι δυνατόν, τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι δυό πράγματα πάντα ἀχώριστα: τό ἔλεος καί ἡ κρίση. Κρίση εἶναι ἡ δικαιοσύνη, καί ἔλεος εἶναι ἡ ἀγάπη. Ἔτσι ὁ Θεός μπαίνει μέσα στήν Ἱστορία μέ αὐτές τίς δύο ἰδιότητες, τό ἔλεος καί τήν κρίση, καί ἐκεῖνος πού μελετᾶ τήν Ἱστορία ἀνάγεται, μεταφέρεται τελικά στόν Θεό.
Νά γιατί ἀγαπῶ τήν Ἱστορία. Τήν ἀγαπῶ πολύ. Καί μάλιστα σκοπεύουμε νά πάρουμε τήν καινούργια ἔκδοση τῆς Ἱστορίας τῆς Ἑλλάδος, πού εἶναι τώρα καμιά δεκαπενταριά τόμοι, μοῦ φαίνεται∙ εἶναι μιά τελευταία ἔκδοση. Τήν ἀγαπῶ πάρα πολύ τήν Ἱστορία. Πάντα θέλω νά βλέπω ἐκεῖ μέσα πῶς ἐνεργεῖ ὁ Θεός. Καί ἐδῶ ὁ Ψαλμωδός αὐτό κάνει. Καί θά δεῖτε καταπληκτικά πράγματα τώρα, θά δεῖτε τί συμπεράσματα θά βγάλει ὁ Ψαλμωδός. Ἀλλά πρέπει νά βιαστοῦμε, γιατί πέρασε ἡ ὥρα.
«Ἀγαλλιᾶσθε , δίκαιοι , ἐν Κυρίῳ ∙ τοῖς εὐθέσι πρέπει αἴνεσις». Νά ἔχετε ἀγαλλίαση γιά τόν Κύριο, ἐσεῖς οἱ δίκαιοι∙ οἱ εὐσεβεῖς ἄνθρωποι, οἱ ἴσιοι, πρέπει νά Τόν αἰνοῦν.
Πραγματικά, ἀγαπητοί μου, ἡ ἀγαλλίαση ἀνήκει μόνο στόν εὐσεβῆ ἄνθρωπο. Ἀληθινή χαρά ἔχει μόνον ὁ εὐσεβής ἄνθρωπος. Ὁ ἄνθρωπος πού ἔχει κοσμικά ἐπικαλύμματα δέν εἶναι ποτέ χαρούμενος. Ἀλλά δέν μένω πιό πολύ, γιατί ἔχει ἄλλα σημεῖα παρακάτω πολύ πιό σπουδαῖα.
Ἡ Σοφία Σειράχ λέει: «οὐχ ὡραῖος αἶνος ἐν στόματι ἁμαρτωλοῦ», δέν εἶναι ὡραῖος ὁ ὕμνος στό στόμα τοῦ ἁμαρτωλοῦ. Τό ρητό αὐτό τό χρησιμοποιεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος σ’ ἕναν λόγο του Περί Ἱερωσύνης, πού ἀναφέρεται στή δική του Ἱερωσύνη, καί λέει: «Τί νά πῶ; Τί νά πῶ; οὐχ ὡραῖος αἶνος ἐν στόματι ἁμαρτωλοῦ». Δέν εἶναι ὄμορφο τό τραγούδι, δέν εἶναι ὄμορφη ἡ προσευχή, δέν εἶναι ὄμορφος ὁ ὕμνος στό στόμα τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἀνθρώπου. Καί τό αἰτιολογεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος καί λέει: «γιατί ὁ αἶνος μοιάζει μ’ ἕνα στεφάνι μέ λουλούδια∙ ἀλλά αὐτό τό στεφάνι πρέπει νά τό προσφέρουν καθαρά χέρια». Νά εἶναι ὡραῖα λουλούδια, εὔοσμα∙ ἀλλά γιά νά εἶναι εὔοσμα τά λουλούδια, πρέπει νά εἶναι καθαρή ἡ ζωή αὐτοῦ πού τά προσφέρει. Καί ἐδῶ μιλάει γιά τόν εὐθύ ἄνθρωπο, τόν εἰλικρινῆ, αὐτόν πού ἔχει καθαρή καρδιά.
Ξέρετε, εἶναι μεγάλο πράγμα νά βρίσκει κανείς εὐθύ ἄνθρωπο. Καί μή νομίζετε ὅτι εὐθύς εἶναι ὁ ντόμπρος∙ γιατί εἶναι μερικοί πού λένε: «Ἐγώ εἶμαι ντόμπρος ἄνθρωπος, καί στά λέω ἔξω ἀπό τά δόντια»!... Δέν εἶναι αὐτός ὁ εὐθύς ἄνθρωπος. Εὐθύς εἶναι ἐκεῖνος πού ἔχει εὐθεῖα τήν καρδιά του ἀπέναντι στόν Θεό. Νά μήν ὑπάρχουν στραβά μονοπάτια καί παράξενα καί περίεργα. Ὁ εὐθύς δηλαδή εἶναι κάτι πολύ πέρα ἀπό ἐκεῖνο πού ἐμεῖς νομίζουμε ὡς ντόμπρο ἄνθρωπο. Ὁ εὐθύς εἶναι μεγάλο πράγμα. Εἶναι ὁ εἰλικρινής, εἶναι ὁ ἁγνός, εἶναι ὁ τίμιος, αὐτός πού δέν ἔχει ὑστεροβουλία, εἶναι ὁ ἄνθρωπος ὁ ἔντιμος, εἶναι ὁ ἄνθρωπος πού ἀγαπάει τόν Θεό πάνω ἀπ’ ὅλα. Αὐτός εἶναι ὁ εὐθύς ∙ εἶναι δηλαδή ὁ ἐνάρετος ἄνθρωπος.
«Ἐξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ ἐν κιθάρᾳ, ἐν ψαλτηρίῳ δεκαχόρδῳ ψάλατε αὐτῷ». Δηλαδή  ὑμνεῖστε τόν Κύριο μέ κιθάρα, ψάλλετε σ’  Αὐτόν μέ δεκάχορδο ψαλτήρι.
Βλέπετε ὅτι ἐδῶ ἡ ἑβραϊκή δοξολογία δέν ἀρκέστηκε στή φωνή. Ὁ Ἑβραῖος, ὅταν ψάλλει πρός τόν Θεό, ἐπιστρατεύει ὅλη τήν κτίση. Θυμηθεῖτε τόν θαυμάσιο ὕμνο τῶν τριῶν Παίδων. Ἐκεῖ εἶναι μία μέχρι σχολαστικότητος ἀναφορά καί ἐπιστράτευση ὅλων τῶν δυνάμεων τῆς κτίσεως. Οἱ τρεῖς Παῖδες ξεκινοῦν ἀπό τό στερέωμα, πᾶνε στήν ἀτμόσφαιρα, κατεβαίνουν στή γῆ, στά φυτά, στά ζῶα, καί καταλήγουν στούς ἀνθρώπους∙ ἔχουν αὐτή τήν κλιμάκωση. Ἐπιστρατεύουν τήν νύχτα καί τήν ἡμέρα∙ ἐπιστρατεύουν τή βροχή καί τό χιόνι∙ ἐπιστρατεύουν τόν ἥλιο καί τή σελήνη, τά ζῶα καί τά φυτά, ἔμβια καί ἄβια ὄντα, τίς πέτρες καί τά ζωντανά πράγματα, γιά νά ὑμνήσουν τόν Θεό. Αἰσθάνονται ὅτι δέν ἀρκοῦν οἱ τρεῖς μόνοι γιά νά ὑμνήσουν τόν Θεό, γιατί ἡ εὐεργεσία τοῦ Θεοῦ εἶναι τόσο μεγάλη, ὥστε δέν φτάνουν τρία στόματα. Ἔτσι κάνουν αὐτό τό προσκλητήριο ὁλόκληρης τῆς Δημιουργίας καί τήν προσκαλοῦν νά πάρει μέρος στή δοξολογία τοῦ Θεοῦ! Εἶναι ὑπέροχο πράγμα. Εἶναι χαρακτηριστικό τῆς ἑβραϊκῆς, θά λέγαμε, ψυχολογίας καί δοξολογίας.
Ὁ Ἑβραῖος ἐπίσης αἰσθάνεται ὅτι θά δοξάσει μεγαλοπρεπέστερα καί καλύτερα τόν Θεό, ἄν κάνει καί χρήση μουσικῶν ὀργάνων ∙ γι’ αὐτό μπῆκαν καί τά ὄργανα στή Λατρεία τους. Ὁπωσδήποτε δέν ὑπάρχει κάτι τό ἐφάμαρτο στή χρήση τῶν μουσικῶν ὀργάνων ∙ ὁ Θεός μάλιστα τό δέχεται ἀπόλυτα αὐτό, ἄσχετα ἄν στήν Καινή Διαθήκη δέν ὑπάρχουν πλέον τά ὄργανα. Καί δέν μπῆκαν στή χριστιανική Λατρεία, γιατί ὁ ἀρχαῖος κόσμος τά ὄργανα τά χρησιμοποίησε γιά θυμελικούς, θεατρικούς σκοπούς, καί φοβήθηκε ἡ Ἐκκλησία μήπως τελικά τά ὄργανα καταλήξουν σέ ἕνα θέατρο.
Ἐδῶ πού τά λέμε, ἡ Δύση ἔδωσε αὐτήν τή μαρτυρία, ὅτι πραγματικά ἡ Λατρεία της, μέ τά ὄργανα πού ἔχει, καταλήγει νά γίνεται ἕνα θέατρο. Καί μόνο νά λάβετε ὑπόψη πόσοι κοσμικοί συνθέτες, κλασσικοί, πού ἔχουν συνθέσει ἀλλοπρόσαλλα καί κοσμικά ἔργα, βάλς καί ὅ,τι ἄλλο, ἔχουν γράψει καί Θεῖες Λειτουργίες!... Καί μέσα στίς ἐκκλησίες τίς εὐρωπαϊκές βλέπετε ὄργανα, πού πολύ λίγο, ἐλάχιστα, θά θύμιζαν τή δική μας τήν Ἐκκλησία, πού ἔχει ἕνα ἄλλο κλίμα, ἐντελῶς ἄλλο κλίμα! Έκεῖ ὑπάρχει πλέον μόνο μία συναισθηματική διέγερση∙ ἐνῶ στήν Ἐκκλησία μας, χωρίς τά ὄργανα, ὑπάρχει μία κατάνυξη μέ ὅλη τή σημασία τῆς λέξεως! Γι’ αὐτό, τό κλίμα τῆς Λατρείας στή Δύση, εἶναι πολύ διαφορετικό ἀπό αὐτό τῆς Ἀνατολῆς.
(συνεχίζεται)


Απόσπασμα από το βιβλίο ‘’ΕΠΙΛΟΓΗ ΨΑΛΜΩΝ’’ Τόμος ά.
Της Ιεράς Μόνης Κομνηνείου, Κοιμήσεως θεοτόκου και Αγίου Δημητρίου.
Το βιβλίο περιέχει  απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του μακαριστού Γέροντα Π. Αθανασίου Μυτιληναίου.
Η ανάρτηση γίνεται με την ευλογία της Ιεράς Μονής.