Ερμηνεία των Ψαλμών (Εισαγωγή-Ψαλμός 1ος) Μέρος στ΄

Του π. Αθανασίου Μυτηλιναίου

Εἰσαγωγή στό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν
Ψαλμός 1ος

Τελειώνει δέ αὐτή ἡ διατριβή ὡς ἑξῆς: «Ταῦτα καὶ σὺ μελετῶν, λέει στόν Μαρκελλῖνο, καὶ συνετὸς ἐντυγχάνων· οὕτως τοῖς ψαλμοῖς, τὸν μὲν ἐν ἑκάστῳ νοῦν ὁδηγούμενος ὑπὸ τοῦ Πνεύματος καταλαβεῖν δυνήσῃ. Τοιοῦτον δὲ καὶ σὺ ζηλώσεις βίον, οἷον ἔσχον οἱ ταῦτα θεοφορούμενοι λαλήσαντες ἄνδρες ἅγιοι». Δηλαδή: Αὐτά κι ἐσύ νά μελετᾶς καί νά διαβάζεις τούς Ψαλμούς μέ σύνεση, δηλαδή νά τούς καταλαβαίνεις, καί θά μπορέσεις μέν νά κατανοήσεις τό νόημα καθενός, ὁδηγούμενος ἀπό τό Πνεῦμα τό Ἅγιο, θά μιμηθεῖς δέ καί ἐσύ τόν ἴδιο τρόπο ζωῆς, πού εἶχαν οἱ θεοφοβούμενοι ἅγιοι ἄνδρες, πού μίλησαν γι’  αὐτά. Δηλαδή αὐτό πού
προηγουμένως σᾶς εἶπα, ὅτι σιγά - σιγά θά μπεῖ κανείς μέσα στό πνεῦμα τῶν Ψαλμῶν, καί θά γίνει κι ὁ ἴδιος ἕνας Ψαλμωδός, γιατί θά ἔχει ταυτιστεῖ, δηλαδή θά ἔχει γίνει δικός του ὁ Ψαλμός, σάν νά τόν ἔχει συνθέσει ὁ ἴδιος, γιατί τόν πονάει, τόν ζεῖ, τόν βιώνει καί τόν ἐκφράζει!
Αὐτά τά πολύ -πολύ λίγα ἤθελα νά σᾶς πῶ σάν μιά μικρή εἰσαγωγή στό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν. Καί στά λίγα λεπτά πού μᾶς μένουν –εἶναι δέκα παρά εἴκοσι πέντε– ἄς κάνουμε μία ἀρχή ἀπό τόν 1ο Ψαλμό.
Βέβαια εἶναι πολύ μικρός, πάρα πολύ μικρός, ἕξι στίχους ἔχει ὅλους κι ὅλους· πλήν ὅμως εἶναι πολύ ὡραῖος, πολύ γεμᾶτος, καί εὐστοχότατα τοποθετήθηκε πρῶτος, ἄν καί δέν γράφτηκε πρῶτος. Εἴπαμε ὅτι τό Ψαλτήρι εἶναι συλλογή Ψαλμῶν. Κάποτε μαζεύτηκαν ὅλοι αὐτοί οἱ Ψαλμοί, καί μπῆκε αὐτός πρῶτος, γιατί ἔχει κατάλληλο περιεχόμενο γιά νά μπεῖ ὡς πρῶτος Ψαλμός.
Εἶναι δέ χαρακτηριστικό ὅτι ὁ 1ος Ψαλμός ἔχει ἕξι στίχους· ἀλλά καί ὁ τελευταῖος Ψαλμός, ὁ 150ός, ἔχει πάλι ἕξι στίχους. Καί ὁ πρῶτος ἀρχίζει μέ τό «Μακάριος ἀνὴρ...», εὐτυχισμένος ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος πού... καί τά λοιπά, καί ὁ τελευταῖος τελειώνει μέ τό «Αἰνεῖτε τὸν Θεὸν ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ... πᾶσα πνοὴ αἰνεσάτω τὸν Κύριον. ἀλληλούϊα». Ξεκινάει ἀπό τόν ἄνθρωπο καί φθάνει στόν Θεό. Ξεκινάει ἀπό τόν εὐτυχισμένο ἄνθρωπο, πού ἀκούει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί πού θά γίνει αὐτός ἡ ἀφορμή καί ἡ αἰτία γιά νά δοξαστεῖ ὁ Θεός, ἀφοῦ μόνο ὅταν εἶναι κανείς μέσα στόν νόμο τοῦ Θεοῦ θά φθάσει νά δοξολογήσει καί νά ὑμνήσει τόν Θεό. Εἶναι πραγματικά ὑπέροχο.
Ἔτσι λοιπόν ὁ 1ος Ψαλμός σωστά μπῆκε πρῶτος, καί ὁ τελευταῖος ἐπίσης σωστά μπῆκε τελευταῖος, ὡς ἐπισφράγισμα τοῦ ὅλου Ψαλτηρίου.
Ὁ Ψαλμός αὐτός εἶναι ἀνεπίγραφος. Ἔχετε δέ ὑπόψη ὅτι ἡ ἐπιγραφή τοῦ κάθε Ψαλμοῦ –ἄν ἔχει ἐπιγραφή, γιατί δέν ἔχουν ὅλοι ἐπιγραφή– πραγματικά εἶναι μιά ὁλόκληρη φιλολογία ἑρμηνείας. Ὑπάρχουν πάρα πολλές ἑρμηνευτικές γνῶμες πάνω στίς ἐπιγραφές τῶν Ψαλμῶν. Ἀλλά εἶναι πάρα πολύ σπουδαῖο στοιχεῖο ἄν ἀναφέρεται ὅτι ἀνήκει στόν Δαβίδ, ὅτι εἶναι ἀπό τή γραφίδα τοῦ Δαβίδ. Αὐτό ἔχει κάποια σημασία. Βέβαια δέν εἶναι ἀπόλυτη, γιατί ἕνας Ψαλμός πού μπορεῖ νά εἶναι χριστολογικότατος καί νά μήν ἀναφέρεται πώς εἶναι τοῦ Δαβίδ, ἔχει τήν ἴδια ἀξία σάν νά ἦταν τοῦ Δαβίδ· δέν τίθεται θέμα. Πνεῦμα Θεοῦ ἔπνευσε ἐπάνω σέ ὅλους τούς Ψαλμούς, καί ἡ σφραγίδα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι σέ ὅλους τούς Ψαλμούς καί ὅλοι οἱ Ψαλμοί εἶναι θεόπνευστοι. Ἀλλά ὅμως, παρά ταῦτα, ἔχει μιά ἰδιαίτερη ἀξία ἄν ξέρουμε ὅτι κάποιος Ψαλμός εἶναι τοῦ Δαβίδ. Ὁ πρῶτος λοιπόν εἶναι ἀνεπίγραφος· ἀλλά ἡ Παράδοση ἡ ἑβραϊκή διατήρησε ὅτι ὁ Ψαλμός αὐτός ἀνήκει στόν Δαβίδ. Καί πραγματικά οἱ ἰδέες καί τό ὕφος εἶναι μᾶλλον τοῦ Δαβίδ.
Πρέπει νά σᾶς πῶ ἀκόμη ὅτι σ’ ἕναν ἀνεπίγραφο Ψαλμό μποροῦμε νά κρίνουμε περίπου ἄν ἀνήκει ἤ δέν ἀνήκει στόν Δαβίδ ἀπό τό ὕφος τοῦ Ψαλμοῦ. Ὁ 118ος Ψαλμός, ἄς ποῦμε, δέν εἶναι τοῦ Δαβίδ. Εἶναι τόσο φανερό, πού, ἅμα τόν διαβάσεις, λές «Ἀδύνατον · δέν εἶναι τοῦ Δαβίδ», γιατί εἶναι γραμμένος ἡρεμότατα! Βέβαια ὁ 118ος Ψαλμός, φαίνεται, εἶναι γραμμένος στή Βαβυλώνα, πιθανότατα, κάτω ἀπό τή βαβυλωνιακή αἰχμαλωσία. Εἶναι ὅμως γραμμένος ἀπό γραφίδα ἤρεμου ἀνθρώπου. Δέν ἔχει ἐκεῖνο πού ἔχει ὁ Δαβίδ, πού εἶναι ὁρμητικός, σκοτεινός καί πυκνός. Θυμίζει τόν εὐαγγελιστή Ἰωάννη. Ὁρμητικός, σκοτεινός καί πυκνός! Βλέπετε, ἔχει μία φοβερή ψυχική ὁρμή, πού τή διατυπώνει μέ ἔντονο τρόπο. Ἤ θυμίζει τόν ἀπόστολο Παῦλο. Καί στόν ἀπόστολο Παῦλο θά δεῖτε πολλές φορές στίς ἐπιστολές του ὅτι δέν βγάζουμε νόημα. Ἄν δέν ἔχουμε δίπλα μετάφραση, δέν βγάζουμε νόημα· εἶναι δύσκολος, εἶναι κι αὐτός ὁρμητικός. Ὑπαγορεύει στόν γραφέα καί γράφει, ἀλλά ἡ ψυχή τοῦ Παύλου τρέχει. Ἐνῶ γράφει αὐτά τά κάποια ὁ γραφέας, ἡ ψυχή τοῦ Παύλου πηδάει σ’ ἄλλο θέμα, καί πολλές φορές δέν βλέπουμε νά ὑπάρχει συνοχή ἀνάμεσα στίς ἐπί μέρους παραγράφους· ὑπάρχει μιά ὁρμή. Καί ἀκόμη ὁ Δαβίδ, ἐπειδή περνάει ἀπό τό ἕνα θέμα στό ἄλλο μ’ ἕναν ὁρμητικό τρόπο, δέν συνδέει τά θέματα· ἀφήνει ἀσάφεια καί σκοτεινότητα· καί λές: «Τί θέλει νά πεῖ τώρα ἐδῶ; Τί σημαίνει αὐτό τώρα ἐδῶ; Εἶναι σκοτεινό !». Κι ἀκόμα, τό ἄλλο πού σᾶς εἶπα, εἶναι καί πυκνός, πυκνότατος! Δηλαδή μέσα σέ δυό λέξεις μπορεῖ νά κρύψει ἕνα ὁλόκληρο νόημα ἤ συναισθήματα.
(συνεχίζεται)


Απόσπασμα από το βιβλίο ‘’ΕΠΙΛΟΓΗ ΨΑΛΜΩΝ’’ Τόμος ά.

Της Ιεράς Μόνης Κομνηνείου, Κοιμήσεως θεοτόκου και Αγίου Δημητρίου.
Το βιβλίο περιέχει  απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του μακαριστού Γέροντα Π. Αθανασίου Μυτιληναίου.
Η ανάρτηση γίνεται με την ευλογία της Ιεράς Μονής.